منظور از پوکی استخوان (استئوپروز)، از دست دادن تدریجی کلسیم و سایر مواد معدنی استخوان است که منجر به کاهش تراکم و شکننده‌تر شدن بافت استخوان‌ها می‌شود. حتی اگر سالم و خوش‌اندام هستید، ممکن است به پوکی استخوان یا عارضه پیش‌زمینه آن یعنی استئوپنی مبتلا شوید. زیرا علل و فاکتورهای خطر زیادی در بروز این بیماری خاموش موثر هستند.

مطالعات نشان داده‌اند که زنان به‌دلیل بارداری، تغییرات هورمونی دوران یائسگی و طول عمر بیشتر، تقریباً ۳ برابر بیشتر از مردان در معرض خطر ابتدا به این بیماری هستند. متاسفانه به‌دلیل سبک زندگی بی‌تحرک و رژیم غذایی ناسالم، شیوع پوکی استخوان در زنان در حال افزایش است.

به‌همین‌دلیل، روماتولوژیست‌ها توصیه می‌کنند که زنان از سن ۵۰ سالگی به بعد به طور منظم تست تراکم استخوان را انجام دهند. البته در صورت وجود سابقه خانوادگی، اسکن تراکم استخوان در سن ۳۵ سالگی توصیه می‌شود.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان وضعیتی است که در آن استخوان ها به دلیل از بین رفتن بافت های استخوانی ضعیف و شکننده می شوند. از بین رفتن بافت های استخوانی باعث کاهش تراکم استخوان ها و در نتیجه کاهش استحکام آن ها می شود. این بیماری اغلب با شکستگی استخوان همراه است. در بسیاری از موارد زنان و افراد مسن به دلیل پوکی استخوان در ناحیه ستون فقرات، لگن، مچ دستان و…دچار شکستگی های جدی می شوند. بسیاری از زنان بعد از دوران یائسگی دچار پوکی استخوان می شوند. این بیماری در صورت درمان نشدن باعث بروز آسیب های جدی در فرد می شود. به همین دلیل بهتر است برای درمان پوکی استخوان به پزشکان حاذق در این زمینه مراجعه شود.

علائم پوکی استخوان در زنان

پوکی استخوان معمولاً در مراحل اولیه خود علائم مشخصی ندارد و به تدریج پیشرفت می‌کند. بسیاری از زنان ممکن است حتی تا زمانی که دچار شکستگی نشوند، از وجود این بیماری بی‌خبر باشند. اما با پیشرفت بیماری، برخی علائم و نشانه‌ها ممکن است بروز کند. این علائم شامل موارد زیر هستند:

• شکستگی‌های مکرر: یکی از رایج‌ترین نشانه‌های پوکی استخوان، شکستگی استخوان‌ها به دلیل سقوط یا آسیب‌های جزئی است. این شکستگی‌ها ممکن است در نواحی خاصی مثل ستون فقرات، مچ دست و لگن اتفاق بیفتد.
• کاهش قد: با کاهش تراکم استخوان، ممکن است زنان به تدریج قدشان کوتاه‌تر شود.
• تغییر در وضعیت بدنی: به دلیل شکستگی‌های مهره‌ای یا کمر درد، ممکن است حالت بدن تغییر کند و فرد به حالت قوز (کونی) در بیاید.
• دردهای استخوانی: درد در نواحی مختلف بدن، به ویژه در کمر و پشت، ممکن است احساس شود.
• ضعف عمومی: احساس ضعف یا ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه به دلیل ضعیف شدن استخوان‌ها.

از آنجا که پوکی استخوان بیماری خاموشی است، توصیه می‌شود زنان به ویژه پس از سن ۵۰ سالگی، به طور منظم تست‌های استخوان‌شناسی (مانند دگراسیومتری) را انجام دهند و به عوامل خطر و نشانه‌های این بیماری توجه داشته باشند. برای پیشگیری و مدیریت این بیماری، مشاوره با پزشک و رعایت سبک زندگی سالم اهمیت زیادی دارد.

علت اصلی پوکی استخوان در زنان جوان چیست؟

پوکی استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که میزان تراکم بافت استخوانی در استخوان‌ها کاهش پیدا کند و کیفیت این بخش از بدن کمتر شود. کاهش تراکم استخوان‌ها منجر به این خواهد شد که با کوچکترین ضربه و فشاری استخوان‌ها توان مقابله نخواهند داشت و به سرعت دچار شکستگی و آسیب خواهند شد.

• کمبود کلسیم در بدن: ماده‌ی اصلی تشکیل دهنده‌ی استخوان‌های بدن ما، کلسیم است. به عبارتی استخوان‌ها از دو بخش معدنی که شامل: کلسیم و فسفر هستند (دو سوم وزن استخوان) و بخش آلی که شامل: کلاژن و رشته‌های پروتئینی هستند ساخته شده است. بنابراین کمبود هر مقدار از این مواد به ویژه کلسیم که تشکیل دهنده‌ی اصلی استخوان ها هستند می‌تواند بر روند پوکی استخوان در زنان سرعت بیشتری ببخشد.
• البته این نکته را مورد توجه قرار دهید که میزان مصرف بالای کلسیم نیز خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش خواهد.
• آنچه که اهمیت دارد این است که بیشترین تشکیل بافت استخوان‌ها تا ۱۸ سالگی است و حداکثر تراکمی که می‌تواند استخوان‌ها داشته باشد تا ۳۰ سالگی می‌باشد. بنابراین زنان جوانی که تا ۳۰ سالگی نتوانند این ذخیره استخوانی را داشته باشند بعد از این سن و به مرور دچار پوکی استخوان زودرس خواهند شد.
• سبک زندگی و تغذیه‌ی نامناسب: یکی از علت‌های مهم و اساسی در بروز پوکی استخوان در زنان جوان همین موضوع است. عدم تحرک کافی و ورزش نکردن می‌تواند بر تراکم بافت استخوانی اثر بگذارد. ورزش‌های مفید برای پوکی استخوان مانند شنا و دوچرخه سواری می‌تواند به افزایش چگالی مغز استخوان و فشرده شدن بافت استخوانی کمک کند. در واقع زمانی که فرد همراه با ورزش و تحرک دائمی؛ مواد غذایی حاوی کلسیم و فسفات را مصرف کند به طور همزمان به داشتن استخوان‌هایی قوی کمک خواهد کرد.
• اثر هورمون‌ها: زنان جوان از سن بلوغ درگیر تغییرات هورمونی و آغاز عادت ماهیانه خواهند شد. استروژن به عنوان هورمونی که در زنان بیش از مردان وجود دارد؛ در تراکم استخوان‌ها نقش دارند. تا زمانی که زنان به سن یائسگی نرسیده‌اند و در صورت رعایت سایر موارد، پوکی استخوان در زنان کمتر رخ می‌دهد مگر در صورت سوءتغذیه و بیماری‌های مختلف. به محض ورود زنان به سن یائسگی به علت کاهش میزان این استروژن؛ تراکم استخوان‌ها نیز کاهش می‌یابد و فرد را به سمت پوکی استخوان سوق می‌دهد.
• در زنان جوانی که در سنین پایین‌تر (زیر ۵۰ سال) در اثر عوامل بیماری زا یا وراثتی یا جراحی‌هایی که به برداشت رحم ختم می‌شود؛ احتمال پوکی استخوان را نسبت به سایرین بیشتر تجربه خواهند کرد.
• عمر طولانی: زنان معولا بیشتر از مردان عمر می‌کنند و افزایش عمر منجر به کاهش توانایی بدن به مرور خواهد شد. این توانایی بر عملکرد مثبت استخوان‌ها اثر کاهنده دارد و زنان را در معرض پوکی استخوان قرار می‌دهد.
• ژنتیک و بیماری‌ها: ممکن است پوکی استخوان در زنان جوان به علت برخی بیماری‌های وراثتی باشد. زنان جوانی که در خانواده آنها سابقه‌ی پوکی استخوان از جوانی وجود دارد احتمال بروز این بیماری نسبت به سایرین بیشتر خواد بود.
• پرکاری تیروئید: تیروئید یک غده‌ی مهم در بدن برای سوخت و ساز است. زمانی که این غده به پرکاری مبتلا شود، یعنی میزان بیشتری از هورمون‌ها را ترشح می‌کند. در این حالت متابولیسم فرد به هم می‌ریزد و میزان کمتری از کلسیم که نقش اساسی در استخوان‌ها دارد، جذب می‌شود.
• مشکلات گوارش در جذب کلسیم و ویتامین‌ها: دستگاه گوارش محل جذب و انواع ویتامین‌ها به ویژه ویتامین D و کلسیم است. یکی از دلایل مهم پوکی استخوان در زنان جوان مشکلات جذبی است که در سیستم گوارشی وجود دارد و باعث کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شود.
• مصرف برخی داروها: داروهای شیمی درمانی، کورتون‌ها، داروهای تیروئیدی احتمال ابتلا به پوکی استخوان در زنان را چندین برابر افزایش خواهد داد.

سن ابتلا به پوکی استخوان در زنان و مردان چقدر است؟

فوق تخصص روماتولوژی کاهش تراکم استخوان بعد از ۵۰ سالگی را طبیعی خواند و اظهار کرد بیشترین شدت این بیماری در خانم‌ها در ۶۵ سالگی و در آقایان هم معمولا بعد از ۷۵ سالگی رخ می‌دهد.

به دنبال پیشرفت‌های زیادی که در عصر جدید اتفاق افتاده و همچنین به دلیل ماشینی شدن زندگی انسان‌ها، پوکی استخوان و مشکلات استخوانی هم شدت گرفته است. پوکی استخوان یا همان کاهش تراکم استخوان با روش‌های سنجش تراکم استخوان مانند رادیوگرافی و سی تی اسکن مشخص می‌شود. با افزایش سن، تراکم استخوان هم کاهش پیدا می‌کند اما ممکن است افراد به خاطر برخی مشکلات در سنین پایین نیز مستعد پوکی استخوان باشند. به عنوان مثال کسی که مشکلات گوارشی از جمله مشکل سوء جذب در دستگاه گوارشی داشته باشد جذب املاح در بدنش کاهش پیدا می‌کند و همین باعث پوکی استخوان زودرس در این فرد خواهد شد.

بیشترین شدت این بیماری در خانم‌ها بعد از ۵۰ سالگی و یائسگی و معمولا در ۶۵ سالگی وجود دارد و در آقایان هم معمولا بعد از ۷۵ سالگی رخ می‌دهد. البته این بیماری تا جایی خاموش است که شکستگی رخ ندهد اما وقتی شکستگی رخ دهد باید درمان وسیع و گسترده‌ای برای بیمار انجام شود تا جلوی پیشرفت بیماری او گرفته شود. بیمارانی که مصرف مزمن کورتون‌ها را دارند حتما باید سالانه تحت سنجش تراکم استخوان قرار گیرند و در صورت لزوم، هرچه سریع‌تر درمان را شروع کنند. اگر کسی به اندازه قد و یا کمتر از قد خودش بیفتد و دچار شکستگی شود یک شکستگی جدی تلقی خواهد شد و از نظر پوکی استخوان حتما باید بررسی شود.

تاثیر سن بر پوکی استخوان

در این بخش از مقاله علائم پوکی استخوان در زنان، تاثیر سن بر این بیماری را بررسی می‌کنیم. سن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای پوکی استخوان است. با افزایش سن، توانایی بدن برای تولید استخوان جدید در مقابله با طبیعی تخریب استخوان کاهش می‌یابد، که می‌تواند به کاهش تراکم استخوانی و افزایش خطر شکستگی منجر شود. در این بخش، نگاهی به چگونگی تاثیرگذاری سن بر سلامت استخوان‌ها خواهیم داشت:

• تراکم استخوانی و سن: در طول زندگی، استخوان‌ها دائماً در حال شکسته شدن و بازسازی هستند. تا حدود سن ۳۰ سالگی، اکثر افراد به پیک تراکم استخوانی خود می‌رسند. پس از این سن، فرآیند بازسازی استخوان کندتر از فرآیند تخریب می‌شود، که منجر به کاهش تدریجی تراکم استخوان می‌گردد.
• یائسگی و پوکی استخوان: یائسگی، که معمولاً بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سال رخ می‌دهد، یکی از دوره‌های کلیدی است که در آن زنان تجربه کاهش شدید در تراکم استخوانی خود را دارند. کاهش سطح استروژن در این دوره به طور قابل توجهی به کاهش سرعت بازسازی استخوان کمک می‌کند.
• افزایش خطر شکستگی با سن: با بالا رفتن سن، خطر شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان، به ویژه در نواحی مانند لگن، مهره‌ها و مچ دست، افزایش می‌یابد. این شکستگی‌ها می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی، استقلال و حتی بقای افراد مسن‌تر داشته باشند.
• اهمیت غربالگری و پیشگیری: شناسایی و درمان زودهنگام پوکی استخوان، به ویژه در افراد مسن‌تر، اهمیت حیاتی دارد. استراتژی‌های پیشگیرانه مانند تغذیه سرشار از کلسیم و ویتامین D، ورزش منظم، و در صورت نیاز، استفاده از داروهای تقویت‌کننده استخوان می‌توانند به کاهش خطر شکستگی کمک کنند.

درک تاثیر سن بر پوکی استخوان و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به افراد کمک کند تا با افزایش سن، سلامت استخوان‌های خود را حفظ کنند و از پیامدهای ناخواسته آن جلوگیری کنند.

پوکی استخوان در زنان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص پوکی استخوان در زنان معمولاً از طریق ترکیبی از ارزیابی‌های پزشکی، آزمایش‌های تصویری و تاریخچه پزشکی انجام می‌شود. مراحل زیر معمولاً در تشخیص این بیماری دنبال می‌شوند:

• تاریخچه پزشکی و معاینه بالینی: پزشک ابتدا تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و سوالاتی درباره علائم، نژاد، سابقه خانوادگی پوکی استخوان، سبک زندگی، مصرف داروها و عوامل خطر دیگر می‌پرسد. همچنین، ممکن است معاینه فیزیکی برای ارزیابی وضعیت کلی سلامت و هر گونه نشانه‌ای از کاهش توده استخوان انجام شود.
• آزمایش تراکم استخوان (DEXA scan): رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، آزمایش تراکم استخوان (Dual-Energy X-ray Absorptiometry یا DEXA) است. این آزمایش به طور غیرمستقیم میزان توده معدنی استخوان را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند ریسک شکستگی را ارزیابی کند. نتایج این آزمایش معمولاً با مقیاس T-score بیان می‌شوند، که نشان‌دهنده مقایسه تراکم استخوان فرد با یک فرد سالم در سن جوانی است.
• آزمایشات تصویری دیگر: گاهی از سایر روش‌های تصویربرداری مانند MRI یا CT scan برای بررسی تعطیلات در استخوان‌ها و تشخیص شکستگی‌ها استفاده می‌شود.
• آزمایش‌های خون و ادرار: ممکن است پزشک درخواست انجام آزمایش‌های خون و ادرار کند تا اطلاعاتی در مورد سلامت کلی استخوان‌ها و غدد درون‌ریز (مانند هورمون‌ها) به دست آورد. این آزمایش‌ها می‌توانند به شناسایی مشکلاتی مثل عدم تعادل کلسیم، ویتامین D یا هورمون‌ها کمک کنند.
• ارزیابی عوامل خطر: پزشک ممکن است به بررسی عواملی که می‌توانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند، مانند سن، جنس، تاریخچه خانوادگی، سبک زندگی و خوراکی‌های مصرفی بپردازد.

اگر فردی به پوکی استخوان مبتلا باشد، پزشک ممکن است برنامه درمانی خاصی را برای پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش خطر شکستگی پیشنهاد دهد.

درمان پوکی استخوان در زنان

درمان پوکی استخوان در زنان معمولاً چندین مرحله و روش را شامل می‌شود. این درمان‌ها می‌توانند به تقویت استخوان‌ها، کاهش خطر شکستگی و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. روش‌های درمانی اصلی عبارتند از:

تغییرات در سبک زندگی

• رژیم غذایی مناسب: مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D بسیار مهم است. منابع خوب کلسیم شامل لبنیات، سبزیجات برگ‌دار سبز، ماهی و میوه‌ها هستند. ویتامین D به جذب کلسیم کمک می‌کند و می‌توان از طریق آفتاب‌گیری و مکمل‌ها تأمین کرد.
• ورزش منظم: انجام فعالیت‌های وزنه‌برداری و تمرینات با بار می‌تواند به تقویت استخوان‌ها کمک کند. راه رفتن، دویدن و ورزش‌های ایروبیک نیز مفید هستند.

داروها

• بیسفوسفونات‌ها: این داروها مانند آلندرانیت (Alendronate) و ریزدرونات (Risedronate) برای جلوگیری از کاهش توده استخوان تجویز می‌شوند.
• هورمون‌ها: استروژن یا هورمون درمانی جایگزینی (HRT) می‌تواند در زنان یائسه برای کاهش خطر پوکی استخوان مورد استفاده قرار گیرد.
• آنتی‌بادی‌های مونوکلونال: داروهایی مانند دینوسوماب (Denosumab) می‌توانند برای کاهش تجزیه استخوان استفاده شوند.
• داروهای دیگر: داروهایی مانند تریپاراتید (Teriparatide) و انواع دیگر نیز برای درمان پوکی استخوان موجود هستند.

پیشگیری از شکستگی

• شناسایی و کاهش خطرات سقوط: اصلاح شرایط محیطی، استفاده از وسایل کمکی و اتخاذ تدابیر احتیاطی برای جلوگیری از سقوط.
• در برخی موارد، پزشک ممکن است از روش‌های جراحی برای تثبیت استخوان‌های شکستگی استفاده کند یا عمل جراحی را برای تعویض مفصل در صورت آسیب‌دیدگی انجام دهد.

پیگیری منظم

• مشاوره با پزشک برای پیگیری پیشرفت درمان و اصلاح روش‌های درمانی در صورت نیاز.

درمان پوکی استخوان باید به صورت سفارشی سازی شده و با نظارت پزشک انجام شود تا بهترین نتایج حاصل شود. این مهم است که زنان به صورت منظم به پزشک خود مراجعه کنند و در مورد هرگونه نگرانی خود صحبت کنند.

روش‌های پیشگیری از پوکی استخوان

روش متعددی هستند که باعث استحکام استخوان و افزایش تراکم آن می شوند. این راه کار ها کمک می کنند تا بافت های استخوانی در مدت زمان طولانی تری کاهش پیدا کنند و استخوان ها از استحکام بالاتری برخوردار باشند. روش های پیشگیری از پوکی استخوان عبارتند از:

ورزش منظم

اولین راه حل برای پیشگیری از بیماری پوکی استخوان، انجام ورزش به صورت روزانه و منظم است. استخوان ها در طی انجام ورزش های روزانه استحکام و قدرت بیشتری پیدا می کنند. معمولاً روزانه نیم ساعت ورزش کردن باعث تقویت استخوان ها و افزایش تراکم آن می شود.

استفاده از مکمل های غذایی

استفاده از غذاهای سالم و مکمل های غذایی مفید مانند ویتامین d، کلسیم و… باعث پیشگیری از پوکی استخوان می شوند. با افزایش سن، میزان کلسیم در بدن بسیار کاهش پیدا می کند. خوردن غذاهای کلسیم دار و مصرف مکمل های غذایی باعث تقویت استخوان ها و افزایش تراکم آن می شود.

مصرف نکردن دخانیات و مشروبات الکلی

مصرف مشروبات الکلی و دخانیات باعث می شود تا هورمون های استروژن نتوانند به درستی به انجام وظایف خود بپردازند. همچنین الکل عاملی است که باعث از بین رفتن بافت های استخوانی در بدن می شود. به همین دلیل بهتر است برای پیشگیری از بیماری پوکی استخوان، از مصرف این مواد مضر خودداری شود.