کمردرد یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در ایران است. کمردرد از درد سنگین و مدام تا درد تیز، تیرکشنده و ناگهانی متغیر است. کمردرد گاهی ناگهانی، پس از تصادف، زمین خوردن یا بلند کردن جسمی سنگین شروع می‌شود و گاهی به آهستگی در اثر تغییرات فرسایشی تدریجی ستون فقرات بروز می‌یابد. اختلال‌های التهابی یا بیماری‌های دیگر نیز می‌توانند مولد کمردرد باشند.
کمردرد معمولاً پیامد وجود مشکل در یک یا چند بخش کمر، مانند موارد زیر است:
- رباط‌ها و عضله‌ها
- دیسک‌های بین‌مهره‌ای
- عصب‌ها
- ساختارهای استخوانی تشکیل‌دهنده ستون فقرات به نام مهره
کمر درد اغلب با استراحت، فیزیوتراپی و دارو بهتر می‌شود. می‌توانید با داشتن وزنی سالم و فعال بودن و تحرک داشتن، خطر بروز کمر درد را کاهش دهید. این مقاله را بخوانید تا با علائم، دلایل و روش‌های درمان کمر درد بیشتر آشنا شوید.
کمردرد چیست؟
کمر درد به دردی گفته می‌شود که ممکن است در ناحیه کمر یا ستون فقرات احساس کنید. این مشکل، مشکل بسیار رایجی است: از هر ۶ نفر، ۱ نفر کمر درد دارد و از هر ۵ نفر، ۴ نفر گاهی اوقات در طول زندگی دچار کمر درد شده‌اند. در حالی که هم مردان و هم زنان تجربه مشکلات مربوط به کمر را گزارش داده‌اند، اما این مشکل بیشتر توسط افراد ۲۵ ساله و بزرگتر از آن گزارش شده است.
کمر درد را می‌توان به گروه‌های مختلفی تقسیم کرد: درد پایین کمر به دردی که در پایین ستون فقرات (ستون فقرات لومبار) احساس می‌شود، اشاره دارد. همچنین ممکن است مشکلات کمر، قسمت بالای کمر (ستون فقرات توراسیک)، گردن (ستون فقرات سرویکال) و دنبالچه (کوکسیکس)را نیز درگیر کنند.
کمر درد در افراد مختلف به شیوه‌های مختلفی رخ می‌دهد: برخی افراد می‌گویند که این درد دردی تیز است؛ افراد دیگری می‌گویند که دردشان خفیف و همراه با اسپاسم است. ممکن است احساس خشکی داشته باشید یا نتوانید به طرفی بچرخید یا بدنتان را بکشید. در برخی از موارد مانند درد عصب سیاتیک، درد میتواند به یکی از پاها یا هر دو پا کشیده شود.
کمر درد میتواند هم روی جسم و هم روی روان شما تأثیر بگذارد. افرادی که کمر درد دارند ممکن است زودرنج و بدخلق شوند. آنها نگران این هستند که آیا این درد باعث خارج شدن کنترل زندگی خواهد شد یا اینکه آیا دچار ناتوانی خواهند شد و زمین‌گیر می‌شوند یا خیر.
انواع کمر درد
روش‌های مختلفی برای دسته‌بندی کمر دردها وجود دارد؛ دو نوع رایج عبارتند از:
درد مکانیکی
تا به امروز رایج‌ترین دلیل کمر درد، دردهای مکانیکی (دردهای اکسیال) دردی هستند که در عضلات، رباط‌ها، مفاصل (مفصل فاست، مفصل ساکروایلیاک) و استخوان‌های ستون فقرات یا اطراف آن بروز می‌کنند. این نوع درد معمولاً در نواحی پایین کمر، باسن و گاهی اوقات بالای پاها احساس می‌شود. این درد معمولاً با فشار آوردن به ستون فقرات تشدید می‌شود و بسته به نوع حرکت فرد (رو به جلو، رو به عقب یا چرخش)، فعالیت، ایستادن، نشستن یا استراحت احساس مختلفی خواهد داشت.
درد رادیکولار
این نوع درد زمانی رخ می‌دهد که ریشه عصبی در ستون فقرات نیشگون گرفته یا ملتهب شود. درد رادیکولار ممکن است در امتداد مسیر ریشه عصب یا درماتوم تا باسن و یا پاها کشیده شود. احساسی که این درد ایجاد می‌کند، تیز، مانند برق گرفتگی و درد سوزشی است و میتواند با بی‌حسی و ضعف همراه باشد. این درد معمولاً فقط در یک طرف بدن احساس می‌شود.
علت کمردرد
علت کمردرد، عموما ناشی از مشکلات مکانیکی و آسیب‌های بافت نرم است. از جمله این مشکلات و آسیب‌دیدگی‌ها می‌توان به آسیب دیدن دیسک‌های بین‌مهره‌ای، تحت فشار قرار گرفتن ریشه‌های عصب و حرکت نامناسب مفصل‌های ستون فقرات اشاره کرد. پارگی یا کشیدگی عضله و یا رباط، شایع‌ترین علت درد پایین کمر محسوب می‌شود.
کشیدگی عضله و رباط
کشیدگی عضله یا رباط (اسپرین یا استرین) گاهی ناگهانی رخ می‌دهد و گاهی به آهستگی در اثر انجام دادن حرکات تکراری ایجاد می‌شود.
- استرین زمانی رخ می‌دهد که عضله بیش از حد کشیده و پاره شود؛ در این حالت خود عضله آسیب می‌بیند.
- اسپرین پیامد کشیدگی شدید و پارگی رباط‌هایی است که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند.
از نظر اهداف عملکردی در ارتباط با اینکه رباط آسیب دیده است یا عضله، مهم نیست، چون علائم و روش‌های درمان هر دو عارضه یکسان است.
دلایل شایع استرین و اسپرین عبارتند از:
- بلند کردن اشیای سنگین یا چرخاندن ستون فقرات هنگام بلند کردن بار.
- حرکات ناگهانی مانند زمین خوردن که فشار بسیار شدیدی را به پایین کمر وارد می‌کند.
- حالت اندامی نامناسب به مرور زمان باعث کشیدگی عضله یا رباط می‌شود.
- آسیب‌های ورزشی، به‌ویژه در ورزش‌هایی که مستلزم چرخاندن ستون فقرات است یا با وارد شدن ضربه‌های محکم و نیرومند به بدن همراه است.
اگرچه اسپرین و استرین مشکلی جدی به نظر نمی‌رسد و معمولاً درد بلندمدتی را ایجاد نمی‌کند اما درد حادی که ناگهان پس از آسیب‌دیدگی حس می‌شود، بسیار شدید است.
علت‌های کمردرد مزمن
درد مزمن، دردی است که بیش از سه ماه ادامه داشته باشد و از فرآیند طبیعی شفابخشی بدن فراتر برود. کمردرد مزمن غالباً با مشکلات دیسک، ناراحتی‌های مفصلی و یا تحریک شدن ریشه عصب همراه است. دلایل شایع کمردرد مزمن به شرح زیر است:
- فتق دیسک کمر: مرکز ژله‌مانند دیسک کمر از لایه بیرونی و سخت دیسک بیرون می‌زند و ریشه عصب مجاور را تحریک می‌کند. بخش برجسته دیسک مملو از پروتئین‌هایی است که تماس پیدا کردنشان با ریشه عصب باعث التهاب می‌شود، ضمناً این برآمدگی دیسک عصب را تحت‌فشار قرار می‌دهد و در نتیجه درد ریشه عصب شروع می‌شود. همچنین چون تعداد بسیار زیادی فیبر عصبی در دیواره دیسک وجود دارد، پارگی دیواره دیسک درد طاقت‌فرسایی را به دنبال خواهد داشت.
- فرسایش دیسک (بیماری دژنراتیو): دیسک‌های بین‌مهره‌ای در زمان تولد مملو از آب و در سالم‌ترین وضعیتشان هستند. به مرور زمان که سن بالا می‌رود، آب موجود در دیسک‌ها کم می‌شود و دیسک‌ها ساییده می‌شوند. دیسک‌های خشک نمی‌توانند نیروها را به خوبی گذشته تحمل کنند و نیرو را به دیواره دیسک انتقال می‌دهند، در نتیجه ترک‌ها و پارگی‌هایی در دیواره دیسک ایجاد می‌شوند و درد یا ضعفی ایجاد می‌شود که به فتق دیسک منجر می‌گردد. همچنین ممکن است دیسک متلاشی شود و مشکل تنگی کانال نخاعی پیش بیاید.
- اختلال در عملکرد مفصل فاست: دو مفصل فاست پشت هر دیسک، در هر بخش حرکتی مهره‌های کمر وجود دارد. بین استخوان‌های این مفصل‌ها غضروف وجود دارد و رباطی کپسولی آنها را در میان گرفته است که دارای عصب‌های فراوان است. گاهی فقط مفصل‌های فاست درد می‌کنند و گاهی درد مفصل فاست با درد دیسک همراه است.
- اختلال در عملکرد مفصل ساکروایلیاک: مفصل ساکروایلیاک استخوان خارجی را در انتهای ستون فقرات به دو سمت لگن متصل می‌کند. مفصل ساکروایلیاک مفصلی قوی و کم‌حرکت است که عمدتاً ضربه و تنش بین بالاتنه و پایین‌تنه را جذب می‌کند. مفصل ساکروایلیاک در اثر ابتلا به ساکروایلیت یا ملتهب شدن دردناک می‌شود، همچنین حرکت بیش از اندازه زیاد یا کم مفصل درد را به دنبال خواهد داشت.
- تنگی کانال نخاعی: کانال نخاعی محلی است که ریشه‌های عصب در آن‌جا قرار دارند، بنابراین تنگ شدن کانال نخاعی درد آزاردهنده‌ای را به دنبال خواهد داشت. تنگی کانال نخاعی میتواند مرکزی، فورامینال یا هر دو باشد؛ ضمناً تنگی کانال میتواند در یک سطح یا چند سطح از کمر رخ دهد.
- اسپوندیلولیستزی یا سرخوردگی مهره: اسپوندیلولیستزی زمانی رخ می‌دهد که یک مهره روی مهره مجاورش سر بخورد. اسپوندیلولیستزی پنج نوع دارد که شایع‌ترینشان اسپوندیلولیستزی ثانویه در اثر نقص یا شکستگی بخش‌های بین مفصل‌های فاست یا ناپایداری مکانیکی (فرسایشی) مفصل‌های فاست است. ناپایداری مفصل فاست درد کمر و تحت فشار قرار گرفتن عصب پادرد را به دنبال خواهد داشت.
- آرتروز: آرتروز پیامد ساییدگی و فرسایش دیسک و مفصل فاست است. آرتروز درد، التهاب، ناپایداری و درجات مختلفی از تنگی کانال نخاعی را به دنبال دارد و ممکن است در یک سطح یا چند سطح مهره‌های کمری رخ دهد. آرتروز ستون فقرات یکی از عوارض پیری است و به آهستگی پیشرفت می‌کند. از آرتروز با اصطلاح اسپوندیلوز یا بیماری فرسایشی دیسک نیز یاد می‌شود.
- بدشکلی: انحنای ستون فقرات گاهی عادی نیست و به علت مشکل اسکولیوز یا کیفوز (گوژپشتی) وجود دارد. چنانچه بدشکلی به متلاشی شدن دیسک، مفصل فاست، مفصل ساکروایلیاک یا تنگی کانال نخاعی منجر شود، بیمار دچار کمردرد خواهد شد.
- سانحه و آسیب‌دیدگی: دررفتگی یا شکستگی حاد ستون فقرات با درد همراه است. کمردردی که پس از سوانحی مانند سقوط یا تصادف وسایل نقلیه موتوری شروع شود، باید فوراً توسط پزشک ارزیابی شود.
- شکستگی فشاری: شکستگی در مهره استوانه‌ای، دردی ناگهانی را به دنبال دارد. شکستگی فشاری باعث می‌شود که استخوان متلاشی شود و فروبریزد. این نوع شکستگی در استخوان‌های ضعیف بالاترین درصد شیوع را دارد. استخوان‌ها در اثر پوکی استخوان ضعیف می‌شوند. ضمناً شکستگی فشاری در سالمندان شایع‌تر است.
لازم به ذکر است که وجود یک یا چند مورد از عارضه‌های فوق، لزوماً به این معنا نیست که این عارضه‌ها علت کمردرد بیمار است. برای مثال گاهی آرتروز یا ساییدگی دیسک در تصویربرداری مشاهده می‌شود، اما بیمار شکایتی از درد ندارد.
دلایل کمتر شایع کمردرد
موارد زیر نیز می‌توانند علت کمردرد باشند، اما درصد شیوع دلایل زیر کمتر از موارد بخش قبل است:
- عفونت: عفونت ستون فقرات یا استئومیلیت، عارضه‌ای نادر است که میتواند دردی شدید را ایجاد کند و در صورتی که درمان نشود، بیمار را به کام مرگ بکشاند. عمل جراحی، تزریق یا پخش شدن عفونت از طریق جریان خون میتواند علت استئومیلیت باشد. بیماران دچار نقص سیستم ایمنی، بیشتر مستعد ابتلا به عفونت ستون فقرات هستند.
- تومور: اکثر تومورهای ستون فقرات از بخش دیگری از بدن شروع می‌شوند و در ستون فقرات پخش می‌شوند یا اصطلاحاً متاستاز می‌دهند. شایع‌ترین تومورهایی که در ستون فقرات پخش می‌شوند، منشأ اولیه‌شان سرطان سینه، پروستات، مشکلات کلیه، تیروئید یا ریه است. چنانچه بیمار سرطانی با علامت جدیدی از کمردرد روبه‌رو شود، باید برای ارزیابی متاستاز احتمالی ستون فقرات به پزشک مراجعه کند.
- بیماری خودایمنی: کمردرد یکی از علائم احتمالی عارضه‌های خودایمنی است. اسپوندیلیت آنکیلوزان، روماتیسم، لوپوس، بیماری کرون و فیبرومیالژی نمونه‌هایی از بیماری‌های خودایمنی هستند.
درد ناشی از کمر درد چگونه است؟ (علائم کمر درد)
کمر درد میتواند علائم مختلفی داشته باشد. ممکن است خفیف و بدون مزاحمت یا شدید و طاقت‌فرسا باشد. کمر درد ممکن است ناگهانی شروع شود و یا به تدریج رخ دهد، بیاید و برود و به مرور زمان بدتر شود.
بسته به دلیل زمینه‌ای درد، علائم مختلف خواهند بود. مثلاً:
- درد مبهم و خفیفی که تا پایین کمر کشیده می‌شود.
- درد نیشگون مانند و سوزشی که از پایین کمر تا پشت ران و گاهی اوقات تا پایین پا و مچ پا کشیده می‌شود؛ ممکن است با بی‌حسی و گزگز همراه باشد.
- اسپاسم عضلانی و سفتی عضلات پایین کمر، باسن و ران‌ها
- دردی که بعد از نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت تشدید می‌شود.
- مشکل در صاف ایستادن، راه رفتن یا تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته.
علاوه بر این موارد، علائم کمر درد بسته به شروع و طولشان نیز دسته‌بندی می‌شوند:
- درد حاد: این نوع درد معمولاً ناگهانی شروع می‌شود و چندین روز یا چند هفته طول می‌کشد و به عنوان پاسخ طبیعی بدن به صدمات یا آسیب به بافت شناخته می‌شود. با بهبود بدن، این درد به تدریج برطرف می‌شود.
- درد پایین کمر حاد: این نوع درد که ۶ هفته الی ۳ ماه ماندگار است، معمولاً ماهیت مکانیکی دارد (مانند کشیدگی عضلات یا درد مفصل) اما طول می‌کشد. در این مورد باید از پزشک کمک گرفت و در مواردی که درد شدید است و توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزانه، خوابیدن و کار را مختل می‌کند، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
- کمر درد مزمن: این نوع درد که معمولاً به درد پایین کمری که بیش از ۳ ماه طول بکشد گفته می‌شود معمولاً شدید و مقاوم به درمان‌های اولیه بوده و نیازمند بررسی دقیق پزشکی برای مشخص کردن منشاء درد است.
علائم کمر دردی که می‌توانند نشان‌دهنده مشکل جدی باشند.
اگر دو هفته است که کمر درد دارید و این درد بهتر نشده است، به پزشک مراجعه کنید. مواردی وجود دارد که کمر درد میتواند نشانه‌ی وجود یک مشکل جدی باشد؛ این موارد عبارتند از:
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع
- بی‌حسی، گزگز یا ضعف یکی از پاها یا هر دو پا
- کمر درد بعد از تروما (صدمه)، مانند افتادن یا ضربه به کمر
- درد شدید و مداومی که شب‌ها بدتر می‌شود.
- کاهش وزن بی‌دلیل
- درد همراه با احساس تپش در شکم
- تب
در صورت بروز هریک از علائم بالا به پزشک مراجعه کنید.
عامل‌های خطر کمردرد
همه ممکن است دچار کمردرد شوند. عامل‌های زیر خطر ابتلا به کمردرد را افزایش می‌دهد:
- سن: اولین حمله کمردرد معمولاً در بازه سنی ۳۰ تا ۵۰ سال شروع می‌شود و هرچه سن بالاتر می‌رود، کمردرد هم شایع‌تر می‌شود. ضعیف شدن استخوان‌ها در اثر پوکی استخوان میتواند به شکستگی منجر شود و خاصیت کشسانی عضله‌ها را هم‌زمان کاهش دهد. انعطاف‌پذیری و مایع موجود در دیسک‌های بین‌مهره‌ای به تدریج کمتر می‌شود، در نتیجه خاصیت ضربه‌گیری دیسک‌ها و توانایی‌شان برای محافظت از مهره‌ها کاهش می‌یابد. به‌علاوه خطر تنگی کانال نخاعی به موازات افزایش سن بیشتر می‌شود.
- تناسب اندام: کمردرد در میان افرادی که اندام متناسبی ندارند، شایع‌تر است. عضلات ضعیف کمر و شکم نمی‌توانند به خوبی از ستون فقرات حمایت کنند. ورزشکاران آخر هفته که در طول هفته بی‌تحرک‌اند و آخر هفته‌ها به خود فشار می‌آورند و ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند، بیشتر از افرادی که هر روز در سطح متوسطی ورزش می‌کنند، مستعد ابتلا به کمردرد هستند. مطالعات نشان می‌دهد که ورزش‌های ایروبیک کم‌برخورد به حفظ سلامت و انسجام دیسک‌های بین‌مهره‌ای کمک می‌کند.
- افزایش وزن: چاقی، اضافه وزن یا افزایش وزن ناگهانی و شدید، فشار مضاعفی را به کمر وارد می‌کنند و به کمردرد دامن می‌زنند.
- ژنتیک: بعضی دلایل کمردرد، مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان مؤلفه ژنتیکی دارند. اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی آرتریت است که با جوش خوردن مفصل‌های ستون فقرات به‌هم همراه است و توانایی حرکتی ستون فقرات را تاحدی از بین می‌برد.
- شغل: اشتغال در حرفه‌ای که مستلزم برداشتن بارهای سنگین، فشار دادن یا هل دادن باشد، به‌ویژه اگر با چرخاندن یا تکان دادن ستون فقرات همراه باشد، میتواند به کمردرد و آسیب‌دیدگی بینجامد. تمام روز پشت میز نشستن نیز میتواند علت کمردرد باشد، به‌خصوص اگر حالت اندامی‌تان هنگام نشستن درست نباشد یا روی صندلی با پشتی نامناسب بنشینید.
- استرس: اگرچه باور آن سخت است اما فشارهای روانی یا احساسی می‌توانند دلیل کمر درد باشند. در واقع علائم جسمانی مختلفی وجود دارند که ثابت شده ناشی از استرس و اضطراب هستند و عبارتند از:
- خستگی
- سردرد
- درد قفسه‌ی سینه
- مشکلات گوارشی
- بی‌خوابی
- کاهش میل جنسی
- بارداری: یکی از مشکلات اصلی دوران بارداری، کمر درد است. کمر درد در هر یک از دوره‌های سه‌ماهه بارداری میتواند رخ دهد و دلایل مختلفی دارد. با این حال، حتماً باید درباره کمردرد در بارداری با پزشکتان صحبت کنید، چون ممکن است این درد نشانه‌‌ای از یک مشکل بزرگتر باشد.
- سلامت روان: اضطراب و افسردگی بر میزان تمرکز فرد بر درد و ادراکش از شدت درد اثر می‌گذارد. مزمن شدن درد میتواند مشکلات سلامت روان، مانند اضطراب و افسردگی را به دنبال داشته باشد. به‌علاوه استرس به روش‌های مختلف بر بدن اثر می‌گذارد که یکی از آنها ایجاد تنش عضلانی است.
- سیگار کشیدن: استعمال دخانیات جریان خون و اکسیژن‌رسانی را به دیسک‌ها محدود می‌کند و باعث تحلیل رفتن و ساییدگی سریع‌ترشان می‌شود.
- سنگین بودن کوله‌پشتی کودکان: کوله‌پشتی سنگین پر از کتاب و دفتر باعث کشیدگی عضلات کمر می‌شود و موجب خستگی شدید و مزمن عضلانی می‌شود.
- عامل‌های روانی: اختلالات خلقی، افسردگی و استرس بر احتمال ابتلا به کمردرد اثر می‌گذارد.
تشخیص کمردرد
پزشکان پس از بررسی پرونده پزشکی بیماران و معاینه بالینی معمولاً می‌توانند عارضه‌های جدی ایجاد و تشدید کمردرد را تشخیص بدهند. آزمایش‌هایی برای تعیین علت کمردرد و توصیه درمان مناسب مفیداند. آزمایش‌های تصویربرداری در اکثر موارد ضروری نیستند، اما گاهی برای تشخیص افتراقی و رد کردن احتمال ابتلا به دلایل خاص کمردرد، مانند تومور و تنگی کانال نخاعی انجام می‌شوند. تشخیص دادن علت کمردرد مزمن گاهی حتی پس از معاینه کامل دشوار است.
آزمایش‌های زیر برای تشخیص علت کمردرد کاربرد دارد:
- آزمایش خون: آزمایش خون معمولاً برای تشخیص علت کمردرد کاربرد ندارد، اما گاهی برای بررسی نشانه‌های التهاب، عفونت، سرطان و یا آرتریت انجام می‌شود.
- اسکن استخوان: اسکن استخوان برای تشخیص و پایش عفونت، شکستگی یا اختلال‌های استخوانی مفید است. مقدار کمی ماده رادیواکتیو در جریان خون تزریق می‌گردد که در استخوان‌ها، به‌ویژه در ناحیه‌های دچار ناهنجاری جمع می‌شود. در تصاویری که اسکنر تولید می‌کند، می‌توان ناحیه‌های درگیر متابولیسم غیرعادی استخوان یا جریان خون غیرطبیعی را مشاهده کرد و شدت بیماری مفصلی را اندازه‌گیری کرد.
- دیسکوگرافی: ماده حاجب در دیسکی تزریق می‌شود که تصور می‌شود عامل درد باشد. اگر واقعاً دیسک علت کمردرد باشد، فشار مایع در دیسک موجب بروز مجدد علائم می‌شود. به‌علاوه تزریق ماده حاجب باعث می‌شود ناحیه‌های آسیب‌دیده در تصاویر سی تی اسکن مشخص شود.
- الکترودیاگنوستیک: این آزمایش‌ها برای شناسایی مشکلات مرتبط با عصب‌های کمر و پا کاربرد دارند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- نوار عصب و عضله (EMG): نوار عصب و عضله، فعالیت الکتریکی عضله را ارزیابی می‌کند و مشخص می‌کند که آیا ضعف عضلانی ناشی از مشکل عصب‌های کنترل‌کننده عضله است یا خیر. متخصص، سوزن‌های بسیار ظریفی را در عضلات فرومی‌کند تا فعالیت الکتریکی منتقل‌شده از مغز یا نخاع به ناحیه خاصی از بدن را اندازه‌گیری کند.
- تست پتانسیل برانگیخته: در این آزمایش، از دو مجموعه الکترود استفاده می‌شود. یک مجموعه از الکترودها عصب حسی را تحریک می‌کند و مجموعه دوم برای ثبت سرعت انتقال سیگنال‌های عصبی به مغز روی سر گذاشته می‌شود.
- تست هدایت عصبی (NCS): در این آزمایش نیز دو مجموعه الکترود به کار برده می‌شوند. یک مجموعه از الکترودها عصب‌های مرتبط با یک عضله خاص را تحریک می‌کنند و مجموعه دوم سیگنال‌های الکتریکی عصب‌ها را ثبت می‌کنند تا هر گونه آسیب عصبی شناسایی شود.
- آزمایش‌های تصویربرداری تشخیصی: پزشکان به کمک این روش‌ها می‌توانند درون بدن را بدون انجام دادن جراحی‌های اکتشافی ببینند. آزمایش‌های تصویربرداری تشخیصی شامل موارد زیر می‌شود:
- سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای): سی تی اسکن ساختارهای بافت نرمی را نشان می‌دهد که در عکس‌های رادیوگرافی معمولی مشاهده نمی‌شوند؛ برای مثال پارگی دیسک، تنگی کانال نخاعی یا تومور در تصاویر سی تی اسکن مشخص می‌شود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): ام آر آی تصویری را به کمک رایانه از ساختارهای استخوانی و بافت‌های نرم مانند عضله، رباط، تاندون و رگ به دست می‌دهد. چنانچه پزشک به مشکلاتی مانند عفونت، تومور، التهاب، فتق یا پارگی دیسک یا فشار روی عصب مشکوک باشد، دستور MRI می‌دهد.
- رادیوگرافی: عکس رادیوگرافی شکستگی استخوان یا آسیب دیدن یا عدم‌هم‌ترازی مهره‌ها را نشان می‌دهد.
- میلوگرافی: میلوگرافی گونه بهبودیافته‌ای از تصویربرداری‌های تشخیصی سی تی اسکن و رادیوگرافی است. متخصص ماده حاجب را در کانال نخاعی تزریق می‌کند تا تحت فشار قرار گرفتن عصب و نخاع در اثر فتق یا شکستگی دیسک در تصاویر رادیوگرافی یا سی تی اسکن دیده شود.
زمان مراجعه به پزشک
چنانچه درد پایین کمر و مفصل ران با علائم زیر همراه باشد، بیمار باید به سرعت به پزشک مراجعه کند:
- بی‌اختیاری ادرار و از دست دادن کنترل مثانه
- ناتوانی در حرکت دادن یک یا هر دو پا
- بی‌حسی یک یا هر دو پا
- بدشکلی واضح پاها یا کمر: برای مثال بیمار نمی‌تواند صاف بایستد.
چنانچه بیمار علائم خفیف‌تری داشته باشد که پس از استراحت، مصرف داروهای بدون‌نسخه و درمان‌های خانگی برطرف نشود، باید از پزشک وقت بگیرد. پزشک علائم را بررسی می‌کند، مشکل را تشخیص می‌دهد و مؤثرترین درمان را توصیه می‌کند.
درمان‌های اولیه برای کمر درد
درمان‌های مختلفی را می‌توان برای هر بیمار و نیازهایش در نظر گرفت. این درمان‌ها شامل مراقبت در خانه، درمان‌های دارویی و درمان‌های جایگزین هستند. بسته به تشخیص بیمار، برخی از درمان‌ها می‌توانند مؤثرتر از برخی دیگر باشند. بسیاری از افراد عقیده دارند که ترکیبی از چند روش میتواند بهترین نتایج را داشته باشد.
درمان‌های خود مراقبتی برای کمر درد
درمان‌های اولیه‌ی خانگی می‌توانند برای درمان درد متوسط یا حاد ناشی از کشیدگی عضلات مؤثر باشند و همچنین تأثیرات درد شدید و مزمن را کاهش دهند. خود مراقبتی توسط خود فرد صورت می‌گیرد و به راحتی قابل تنظیم است. این روش‌ها عبارتند از:
- استراحت کوتاه‌مدت
بسیاری از کمر دردها را می‌توان تنها با اجتناب از فعالیت‌های سنگین بهبود بخشید. استراحت بیش از چند روز توصیه نمی‌شود، زیرا عدم تحرک میتواند روند بهبود را دچار مشکل کند.
- اصلاح فعالیت‌ها
یکی از انواع استراحت کردن، فعال ماندن است؛ اما باید از فعالیت‌ها و حالت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شوند اجتناب کرد. به عنوان مثال اگر نشستن پشت فرمان یا پشت میز کار باعث بدتر شدن درد می‌شود، باید ساعتتان را تنظیم کنید تا هر ۲۰ دقیقه بلند شوید و کمی راه بروید یا بدنتان را آرام بکشید. اگر ایستادن باعث بدتر شدن درد می‌شود، از انجام کارهایی که نیازمند سرپا ایستادن هستند، مانند ظرف شستن، خودداری کنید.
- درمان با یخ/گرما
گرمای وان آب گرم، بطری آب داغ، پدهای گرمایشی الکتریکی یا پدهای شیمیایی یا چسبی گرم کننده می‌توانند عضلات سفت شده را شل کنند و جریان خون را بهبود بخشند. افزایش جریان خون باعث رسیدن مواد مغذی و اکسیژنی می‌شود که برای بهبود عضلات و سالم ماندن آنها لازم هستند. اگر پایین کمر به خاطر التهاب درد دارد، می‌توان برای کاهش تورم از کیسه یخ یا پد گرم استفاده کرد. حتماً باید هنگام استفاده از یخ یا گرما مراقب پوست باشید تا آسیب بافتی ایجاد نشود.
- مسکن‌های بدون نیاز به نسخه (OTC)
رایج‌ترین داروهای بدون نسخه (OTC) عبارتند از: آسپرین (مثل بایر)، ایبوپروفن (مثل ادویل)، ناپروکسن (مثل الیو) و استامینوفن (مثل تیلنول). آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن داروهای ضدالتهابی هستند که درد پایین کمر ناشی از تورم عصب یا عضله را تسکین می‌بخشند. استامینوفن با ایجاد اختلال در سیگنال‌های دردی که به مغز فرستاده می‌شود عمل می‌کند.
توجه داشته باشید که حتی داروهای بدون نیاز به نسخه (OTC) هم باید تحت نظر پزشک و بعد از تشخیص درست استفاده شوند.
ورزش‌های مناسب برای کمر درد
معمولاً فیزیوتراپی بخشی از روند کنترل کمر درد است. انواع ورزش‌هایی که برای توانبخشی ستون فقرات کاربرد دارند عبارتند از:
- کشش
کشش عضلات پایین کمر، باسن، ران‌ها و پاها (مخصوصاً عضلات همسترینگ) تقریباً برای همه‌ی افراد مناسب است. این عضلات وزن بالاتنه را تحمل می‌کنند.
- ایروبیک ملایم
تمارین ایروبیک ملایم باعث افزایش گردش خون شده و روند بهبودی را بدون صدمه به ستون فقرات، از آسیب حفظ می‌کند. تمارین ایروبیک ملایم میتواند شامل استفاده از دوچرخه ثابت، الیپتیکال (اسکی‌واره)، استپر، راه رفتن و آب‌درمانی باشد. افراد مبتلا به درد پایین کمر که مرتباً ورزش‌های ایروبیک انجام می‌دهند کمتر دچار درد می‌شوند و در زمان بروز درد هم می‌توانند فعال بمانند و کارهایشان را انجام دهند.
درمان‌های غیر جراحی برای کمر درد
هدف درمان‌های دارویی کاهش درد است، اما این درمان‌ها تأثیری بر منشأ درد ندارند. معمولاً پزشکان در کنار فیزیوتراپی یا درمان‌های دیگر از درمان‌های دارویی نیز استفاده می‌کنند. درمان‌های دارویی رایج عبارتند از:
شل‌کننده‌های عضلانی
این دارو به عنوان سرکوب کننده‌ی سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند و باعث افزایش توانایی حرکت عضلاتی که دچار گرفتگی شده می‌شود و درد ناشی از گرفتگی عضلات یا اسپاسم را تسکین می‌بخشد. شل‌کننده‌های عضلانی تأثیری بر درد مزمن ندارند.
مسکن‌های مخدر
داروهای مخدر که افیونی یا مسکن نیز نامیده می‌شوند، با تضعیف سیگنال‌های دردی که به مغز فرستاده می‌شود باعث تغییر در احساس درد می‌شوند. داروهای مخدر معمولاً برای درمان درد شدید و کوتاه‌مدت، مانند درد حاد بعد از جراحی، استفاده می‌شوند. از داروهای مخدر به ندرت برای درمان درد طولانی‌مدت استفاده می‌شود، زیرا عوارض جانبی زیادی دارند و اعتیاد آور نیز هستند.
بریس کمر
برخی از بیماران برای راحتی و احتمالاً کاهش درد از بریس کمر استفاده می‌کنند. مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده‌ی روزانه از بریس‌های کرست مانند غیر کشی، همراه با برنامه‌های تمرینی فیزیوتراپی میتواند باعث تسریع روند بهبودی و کاهش درد شود. همچنین بریس کمر میتواند بعد از جراحی کمر نیز مفید باشد.
تزریق اپیدورال استروئید
در این روش تزریق، استروئید مستقیماً به قسمت خارجی کیسه‌ی دورال (کیسه‌ی تکال)، که ستون فقرات را احاطه کرده است، تزریق می‌شود. برای هدایت سوزن به محل دقیق، از تصاویر زنده‌ی اشعه‌ی ایکس، به نام فلوروسکوپی، استفاده می‌شود. هدف این تزریق تسکین موقت درد با کمک کاهش التهاب اطراف ریشه‌ی عصب تحت فشار می‌باشد.
درمان‌های جایگزین
درمان‌های غیر دارویی، درمان‌های جایگزین یا درمان‌های تکمیلی نیز نامیده می‌شوند. واژه‌ی “جایگزین” به معنای کم اهمیت بودن یا توانایی کمتر این درمان‌ها نیست و فقط به خاطر این است که این درمان‌ها طبق استانداردهای پزشکی سنتی شناخته نمی‌شوند. بسیاری از افراد مبتلا به کمر درد با درمان‌های جایگزین بهبود یافته‌اند. درمان‌های متداول این گروه عبارتند از:
مانیپولاسیون دستی
کایروپراکتور یا فیزیوتراپیست حرکات اصلاحی را برای ستون فقرات با هدف افزایش توانایی حرکت، کاهش خشکی و ناراحتی یا درد انجام می‌دهند. فشار دست با سرعت و درجات فشار مختلف برای اصلاح ساختار ستون فقرات به کمر وارد می‌شود. مانیپولاسیون دستی در برخی افراد باعث تسکین درد پایین کمر می‌شود.
طب سوزنی (آکوپانکچر)
طبق طب سنتی چین، طب سوزنی باعث تحریک نقاطی از بدن می‌شود تا کیوآی یا انرژی حیات بدن اصلاح شود. گفته می‌شود که کیوآی مناسب و متعادل، باعث کاهش درد و ناراحتی در بدن می‌شود. در این روش، سوزن‌های ریز و ظریفی در پوست فرو برده می‌شوند و حدود ۱ ساعت می‌مانند. در برخی از افراد، طب سوزنی باعث تسکین درد می‌شود. طب سوزنی در صورتی که توسط فرد بی‌تجربه و نامعتبر انجام شود، میتواند باعث پارگی عضلات، فلج یا عفونت شود.
ماساژدرمانی
ماساژدرمانی پایین کمر میتواند اسپاسم عضلانی که معمولاً باعث کمر درد می‌شود را برطرف کند. همچنین ماساژ باعث افزایش گردش خون در پایین کمر می‌شود که با فراهم کردن مواد مغذی و اکسیژن برای عضلات آسیب‌دیده باعث تسریع روند بهبودی خواهد شد.
درمان جراحی کمر درد
برای درمان کمر درد شدیدی که بعد از ۶-۱۲ هفته درمان غیر جراحی بهبود نیافته، از جراحی استفاده می‌شود. معمولاً همیشه تصمیم برای جراحی کمر با خود بیمار است و تنها در موارد بسیار نادری جراحی کمر به صورت اورژانسی انجام می‌شود. برخی از مواردی که باید قبل از جراحی کمر به آنها توجه کرد عبارتند از:
- توانایی کار کردن
می‌توان دردهای قابل کنترل را تحمل کرد و کارهای روزمره را انجام داد و اگر درد باعث اختلال در خواب و فعالیت‌ها نشود، معمولاً درمان‌های غیر جراحی توصیه می‌شوند. معمولاً در مواردی که فرد در زندگی روزمره دچار مشکل است، جراحی توصیه می‌شود.
- روند بهبود و سبک زندگی
جراحی و درمان‌های غیر جراحی نیازمند صرف وقت به اندازه‌ی متفاوت هستند. باید تأثیر روند بهبودی بعد از جراحی بر زندگی بیمار را در مقایسه با طولانی بودن درمان‌های غیر جراحی در نظر گرفت.
- نوع جراحی
برخی از جراحی‌ها تهاجمی‌تر هستند و دوران نقاهت طولانی‌تری دارند، درد کمتر یا بیشتری در دوران نقاهت دارند و مدت بستری در بیمارستان بعد از آنها متفاوت است. با کمک روش‌های مدرن جراحی و یک جراح مجرب، امروزه می‌توان بسیاری از جراحی‌های ستون فقرات را به صورت سرپایی و با دوران نقاهت کوتاه‌تر انجام داد.
- سلامت روانی
بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که سلامت روانی و عاطفی نقش مهمی در بهبود و رضایت بعد از جراحی دارد. برای مثال افرادی که سلامتشان بیشتر تحت کنترلشان است، روند بهبودی و نتایج رضایت‌بخش‌تری را گزارش داده‌اند. آگاهی از این که پاسخ و واکنش بیمار به جراحی چگونه خواهد بود، میتواند در راهنمایی برای مراقبت‌های بعد از جراحی مؤثر باشد.
جراحی‌های دکمپرشن
در جراحی دکمپرشن هرچیزی که باعث فشار بر ریشه‌ی عصب ستون فقرات شود، که ممکن است قسمت بیرون‌زده‌ی دیسک یا خار استخوانی باشد، برداشته می‌شود. دو نوع جراحی دکمپرشن برای درد پایین کمر وجود دارد:
- میکرودیسککتومی یک جراحی کم تهاجمی برای افرادی است که فتق دیسک کمری باعث درد رادیکولار پا (سیاتیک) شده است.
- لامینکتومی قسمت‌هایی از لایه‌های استخوان یا بافت نرم که باعث فشار بر یک عصب یا چندین عصب می‌شوند را برمی‌دارد. لامینکتومی معمولاً برای افرادی که پا درد یا ضعف ناشی از تنگی کانال نخاعی، به دلیل تغییر در مفصل فاست، دیسک‌ها یا خار استخوانی دارند، انجام می‌شود.
جراحی‌های دکمپرشن را می‌توان با روش‌های باز یا روش‌های کم‌تهاجمی با برش‌های جزئی و ناراحتی کم و امکان بهبود برای بازگشت به کار و فعالیت‌های روزانه، انجام داد. امروزه اکثر این جراحی‌ها به صورت سرپایی یا با یک شب بستری انجام می‌شوند.
فیوژن ستون فقرات کمری
برداشتن بافت نرم بین دو مهره و جایگزین کردن آن با استخوان یا فلز عمل فیوژن نامیده می‌شود. این جراحی به استخوان‌ها کمک می‌کند که به مرور زمان، معمولاً در عرض ۶-۱۲ ماه، به هم جوش بخورند و به یک استخوان تبدیل شده و باعث استقامت و جلوگیری از تحرک آن قسمت از ستون فقرات شوند.
برای ستون فقرات کمری (لومبار) می‌توان فیوژن را از پشت (روش خلفی)، پهلوها (روش جانبی) یا به صورت ترکیبی انجام داد. روش‌های مدرن، پروتزها، نویگیشن جراحی و زیست‌شناسی باعث قابل پیش‌بینی شدن جراحی، دوران نقاهت آسان‌تر و توانایی بازگشت به کار و زندگی عادی شده‌اند.
دلایل عمده‌ی اقدام برای فیوژن ستون فقرات کمری (لومبار) عبارتند از: اسپوندیلولیستزیس، شکستگی، بی‌ثباتی، انحرافات، بیماری دژنراتیو دیسک و استنوزیس. برای درد پایین کمر ناشی از مشکل در مفصل ساکروایلیاک، می‌توان از فیوژن مفصل ساکروایلیاک کمک گرفت. تومورها و عفونت‌ها نیز با جراحی فیوژن درمان می‌شوند، اما این مشکلات بسیار نادرند.
سایر روش‌های جراحی
برخی از روش‌های جراحی جدیدتری که برای درمان درد پایین کمر استفاده می‌شوند عبارتند از:
- دیسک مصنوعی لومبار. در برخی از افراد مبتلا به بیماری دیسک دژنراتیو، تعویض دیسک میتواند به جای جراحی فیوژن لومبار انجام شود؛ در این جراحی دوران نقاهت کوتاه‌تر بوده و نسبت به فیوژن لومبار توانایی حرکت بیشتر خواهد بود. برای اطلاع از نتایج طولانی‌مدت، دانشمندان در حال جمع‌آوری داده هستند.
- دستگاه حرکتی خلفی. دستگاه اینترلامینار کوفلکس (Coflex) جایگزینی برای فیوژن ستون فقرات در استنوزیس و اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو خفیف است. هدف این روش دستیابی به نتایجی مشابه فیوژن اما با جراحی سبک‌تر و نقاهت سریع‌تر است. همچنان داده‌های مربوط به نتایج طولانی‌مدت در حال گردآوری هستند.
این فهرست، فهرست کاملی از روش‌های جراحی نیست. روش‌های بسیار دیگری وجود دارند و یا در حال تکامل هستند. تکنولوژی‌هایی که امروزه استفاده می‌شوند و در حال توسعه هستند عبارتند از: سلول‌های بنیادی، نانوتکنولوژی و رباط‌ها.
نقاهت جراحی کمر
دوران نقاهت بعد از جراحی کمر به عوامل مختلفی از جمله: وضعیت بیمار قبل از عمل، پیچیدگی عمل و مهارت و تجربه‌ی جراح بستگی دارد.
معمولاً برای بازیابی قدرت و توان، میزان حرکت و کمک به بهبودی، فیزیوتراپی توصیه می‌شود. همچنین اغلب برای بیماران مسکن یا شل‌کننده‌ی عضلانی نیز تجویز می‌شود و به برخی بیماران توصیه می‌شود که از بریس کمر یا تشک‌های خاص، صندلی حمام یا بالشتک‌های حمایتی برای تسریع روند بهبودی استفاده کنند. در دوران نقاهت به بیماران توصیه می‌شود که در زمان بهبود ستون فقرات و بافت اطراف آن استراحت‌های کوتاهی داشته باشند. اکثر بیماران مدتی، چند هفته یا چند ماه، مرخصی می‌گیرند تا به ستون فقرات فشار وارد نشود.
جلوگیری از کمر درد
در اکثر موارد می‌توان با تغییر سبک زندگی از کمر درد جلوگیری کرد. ورزش کردن کمک می‌کند تا کمر منعطف و قوی بماند. ورزش باعث بهبود پوسچر شده و کمک می‌کند تا عضلات از ستون فقرات حمایت کنند. ورزش‌هایی که می‌توانند از بروز کمر درد جلوگیری کنند عبارتند از:
- ورزش‌های ایروبیک ملایم (مانند پیاده‌روی، تای‌چی یا شنا)
- ورزش‌های قدرتی (مانند وزنه‌برداری، بالا رفتن از پله یا کوهنوردی)
- ورزش‌های کششی مانند پیلاتس یا یوگا
دیگر موارد:
- حفظ پوسچر درست در زمان نشستن در منزل، در محل کار یا در اتومبیل ضروری است. سعی کنید قوز نکنید و از لوازمی برای حمایت از کمرتان، مانند آتل ستون فقرات کمر (لومبار) یا زیرپایی در صورت نیاز، استفاده کنید.
- حفظ وزن مناسب و سالم نیز مهم است. چربی اضافی میتواند به کمرتان فشار بیاورد و باعث کمر درد، سیاتیکا و التهاب شود.
- بلند کردن ایمن اجسام در خانه و محل کار را تمرین کنید و بیاموزید. هروقت می‌خواهید جسم سنگینی را بلند کنید، به حالت چمباتمه بنشینید، جسم را نزدیک بدن نگه دارید و با تحمل وزن با پاهایتان، جسم را بلند کنید.
بعلاوه:
- سیگار کشیدن را ترک کنید. سیگار کشیدن باعث افزایش خطر ابتلا به کمر درد مداوم می‌شود.
- آرام باشید. یادگیری تکنیک‌های ریلکسیشن و تقویت ذهن میتواند به کاهش استرس و گرفتگی عضلات کمر کمک کند.
- کفش پاشنه بلند نپوشید. کفش‌های پاشنه بلند باعث فشار بر کمر می‌شوند.
سؤالات متداول
از کجا بفهمیم کمر دردمان جدی و خطرناک است؟
درصورتی که کمر دردتان با موارد زیر همراه است با پزشکتان تماس بگیرید:
- چندین هفته ادامه داشته
- شدید است و با استراحت بهتر نمی‌شود
- تا یکی از پاها یا هر دو پا کشیده می‌شود، مخصوصاً اگر تا زیر زانو کشیده شود
تأثیر کمر درد بر زندگی روزانه چیست؟
کمر درد مزمن میتواند زندگی شما را مختل کرده و انجام کارهای روزانه و کارهایی که دوست دارید را برایتان دشوار کند. بیماران معمولاً به خاطر این محدودیتها دچار کاهش اعتماد به نفس خواهند شد.
در زمان ابتلا به کمر درد چه کارهایی نباید انجام داد؟
برخی از کارها را نباید انجام دهید و این امر جزئی از روند درمان کمر درد است:
- قوز کردن
- اجتناب از ورزش
- به دنبال درمان معجزه‌آسا بودن
- بلند کردن اجسام سنگین
- خم شدن مکرر
- استفاده از درمان‌های پسیو (مانند ماساژ)
از کجا بدانیم کمر درد مربوط به عضله است یا دیسک؟
درد عضلانی مانند درد بعد از تمرین ورزشی است اما درد دیسک طاقت‌فرسا و به صورت گزگز است. اطلاع از این تفاوت قبل از مراجعه به پزشک کمک کننده است و شما می‌توانید دردتان را برای او به طور دقیق شرح دهید.
آیا استرس میتواند باعث کمر درد شود؟
استرس تأثیرات مختلفی بر بدن دارد و از تغییرات خلقی و سردرد گرفته تا تغییرات وزنی را شامل می‌شود. با این حال یکی از عوارض رایج استرس، گردن درد و کمر درد است.
چگونه می‌توانم عضلات کمرم را شل کنم؟
ورزش‌های مناسبی که پزشکتان، فیزیوتراپیست یا متخصص طب فیزیکی توصیه کرده، می‌توانند کمک کنند تا عضلات پایین کمرتان را شل کنید و کمر دردتان را تا حدودی تسکین بخشید.
گرفتگی کمر چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً گرفتگی عضلات کمر به مرور زمان، اکثراً در عرض چند روز و برخی هم در عرض ۳-۴ هفته بهبود می‌یابد. اکثر بیمارانی که دچار گرفتگی خفیف یا متوسط کمر هستند در عرض چندین روز، چند هفته یا چند ماه کاملاً بهبود می‌یابند و علائم آنها برطرف می‌شود.
