بوتاکس می‌تواند به طور موثری در کاهش و مدیریت عوارض ناشی از آسیب نخاعی و سکته مغزی، به بیماران کمک کند. در اثر سکته مغزی و ایجاد ارتباط نادرست بین مغز و عضلات، ممکن است آسیب نخاعی ایجاد شود. یکی از راه‌های درمان این عارضه و شل کردن عضلات، استفاده از بوتاکس در بیماران سکته مغزی است. از آنجایی که معمولا اطلاعات کافی درمورد نحوه عملکرد بوتاکس به بیماران ارائه نمی‌شود، اکثر افراد تصور می‌کنند که استفاده از بوتاکس فقط نتایج موقتی دارد. در این مقاله به نحوه عملکرد بوتاکس در از بین بردن عوارض سکته مغزی و آسیب نخاعی پرداخته می‌شود تا شما بتوانید با اثرات موقتی و پایدار این روش درمانی آشنا شوید.
بوتاکس چیست و چگونه باعث درمان می‌شود؟
بوتاکس (سم بوتولینوم A)، یک مجموعه پروتئینی است که توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ساخته می‌شود. این دارو از انتشار یک انتقال دهنده عصبی به نام استیل کولین جلوگیری می‌کند و از این طریق از تحریک بیش از حد جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر، بوتاکس یک بلوک عصبی است که سیگنال‌هایی که باعث انقباض عضلات می‌شوند را مسدود می‌کند. این دارو می‌تواند به ویژه پس از سکته مغزی و آسیب نخاعی که ارتباط بین مغز و مناطق زیر سطح آسیب مختل می‌شود، مفید باشد. اثرات بوتاکس در عرض چند روز ظاهر خواهند شد اما تا حدود دو هفته بعد از تزریق، اثرات بوتاکس کامل نخواهد شد. میزان اثربخشی آن، به طور کلی به میزان سفت شدن عضلات قبل از تزریق و میزان تزریق بوتاکس بستگی دارد.
تزریق بوتاکس برای سکته مغزی و ضایعات نخاعی
اسپاستیسیتی یک وضعیت آسیب نخاعی است که در آن عضلات به دلیل انقباض طولانی مدت یا اسپاسم پس از آسیب‌های عصبی مانند سکته، سفت می‌شوند. بیماران ممکن است احساس کنند اسپاستیسیتی مشکلی در خود عضلات است، اما این مشکل در واقع از ارتباط نادرست بین مغز و عضلات ناشی می‌شود.
هنگامی که سکته مغزی به قشر حرکتی آسیب می‌رساند، مغز توانایی خود را در انتقال فرمان انقباض و انبساط به ماهیچه، از دست می‌دهد. این ارتباط نادرست باعث می‌شود که چندین ماهیچه به طور غیر ارادی منقبض شوند و نتوانند به حالت استراحت بازگردند.
با گذشت زمان، اسپاسم عضلات می‌تواند دردناک شود و منجر به عوارض دیگری مانند انقباض‌های شدید شود. انقباض‌های شدید زمانی رخ می‌دهند که عضله نتواند شل شوند، در این صورت به مرور زمان عضله سفت و کوتاه می‌شود. این امر می‌تواند بر دامنه حرکتی تاثیر بگذارد و بسیاری از فعالیت‌های روزانه فرد را محدود کند.
با تزریق مستقیم بوتاکس به عضلات آسیب دیده، اسپاستیسیتی را می‌توان به میزان قابل توجهی کاهش داد. در مطالعات انجام شده دریافتند که کاهش اسپاستیسیته، باعث بهبود قابل توجهی در عملکرد بازو‌ها بعد از سکته مغزی می‌شود. این امر نشان می‌دهد که تزریق دوز متوسط بوتاکس می‌تواند اسپاستیسیته را تا حد قابل توجهی کاهش دهد، بدون اینکه عملکرد ماهیچه مختل شود.
کاربردهای دیگر تزریق بوتاکس برای ضایعات نخاعی
علاوه‌بر اسپاسیتیسه، بوتاکس می‌تواند به مدیریت سایر عوارض آسیب‌های نخاعی، مثل درد نوروپاتیک، اختلال عملکرد مثانه و تعریق بیش از حد نیز کمک کند.
۱. درد
یکی از عوارض شایع در بین افراد مبتلا به آسیب نخاعی، درد است. در واقع، تقریبا ۷۵ الی ۸۱ درصد از افراد پس از آسیب نخاعی دچار درد می‌شوند. اگر درد کنترل نشود، می‌تواند به میزان قابل توجهی در حرکت، تمرکز، استراحت شبانه و کیفیت زندگی فرد اختلال وارد کند.
ثابت شده است که تزریق بوتاکس می‌تواند به تسکین درد نوروپاتیک پس از آسیب نخاعی کمک کند. طبق تحقیقات، تقریبا ۵۰ درصد افراد مبتلا به درد شدید نوروپاتیک، حداقل ۸ هفته بعد از تزریق بوتاکس، حداقل ۲۰ درصد کاهش درد را تجربه کرده‌اند. (منبع)
همانطور که در بخش قبل ذکر شد، درد می‌تواند ناشی از اسپاستیسیته باشد، اما همچنین ممکن است در اثر استفاده بیش از حد از نواحی آسیب‌دیده بدن (مانند شانه‌ها برای حرکت با ویلچر) یا آسیب عصبی (درد نوروپاتیک) ایجاد شود.
۲. اختلال عملکرد مثانه
تقریبا ۷۰ الی ۸۴ درصد افراد بعد از آسیب نخاعی تا حدودی اختلال عملکرد مثانه را تجربه می‌کنند. عضله دیواره مثانه، دترسور نام دارد. هنگامی که این عضله منقبض می‌شود، فضای کمتری برای ادرار باقی می‌ماند. این امر خطر نشت ادرار، عفونت مجاری ادرار و آسیب به کلیه را افزایش می‌دهد.
در سال ۲۰۱۱، بوتاکس تاییدیه FDA را برای درمان بی اختیاری ادرار به دلیل انقباض بیش از حد دترسور در اثر بیماری عصبی را دریافت کرد. منبع بوتاکس باعث می‌شود که عضله دترسور به حالت استراحت دربیاید تا مثانه بتواند منبسط شود و ادرار بیشتری را در خود جای دهد.
۳. تعریق بیش از حد
برخی افراد پس از آسیب نخاعی تعریق بیش از حد یا هیپرهیدروزیس را تجربه می‌کنند، این امر به دلیل اختلال در ارتباط بین مغز و بدن انجام صورت می‌گیرد. هیپرهیدروزیس در صورت عدم مدیریت می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد و به خشکی شدید پوست منجر شود.
بوتاکس می‌تواند با مسدود کردن تکانه‌های عصبی که غدد عرق را فعال می‌کنند، به درمان هایپرهیدروزیس کمک کند. مطالعات نشان می‌دهند که بوتاکس یک روش درمانی بی‌خطر و موثر در درمان تعرق مفرط است.
اگر در حین استفاده از بوتاکس هر یک از این عوارض جانبی را تجربه کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به چگونگی استفاده از بوتاکس برای ایجاد تسکین دائمی پرداخته می‌شود.
آمادگی لازم قبل از تزریق بوتاکس برای سکته مغزی و ضایعات نخاعی
اگر در چهار ماه گذشته هر نوع تزریق بوتاکس را انجام داده‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین اگر شل کننده‌های عضلانی، داروهای خواب آور یا داروهای آلرژی مصرف می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنید، ممکن است لازم باشد چندین روز قبل از تزریق، مصرف آنها را متوقف کنید تا خطر خونریزی یا کبودی کاهش یابد.
نحوه تزریق بوتاکس برای سکته مغزی و ضایعات نخاعی
اکثر افراد در طول عمل زیاد احساس ناراحتی نمی‌کنند. اما می‌توانید از پزشک بخواهید که از بی‌حسی استفاده کند؛ به ویژه اگر در کف دست یا پا دچار تعریق بیش از حد هستید. پزشک شما ممکن است از یک یا چند روش مختلف برای بی‌حس کردن ناحیه استفاده کند، مانند بی‌حسی موضعی، بی‌حسی با یخ و ماساژ دادن ناحیه.
تزریق بوتاکس معمولا در مطب پزشک انجام می‌شود؛ پزشک از یک سوزن نازک برای تزریق مقادیر کمی سم بوتولینوم به پوست یا عضلات شما استفاده می‌کند. تعداد تزریقات مورد نیاز به عوامل زیادی از جمله وسعت ناحیه تحت درمان بستگی دارد.
بعد از عمل
تا ۲۴ ساعت بعد از عمل از ماساژ دادن نواحی تحت درمان خودداری کنید. این کار به جلوگیری از انتشار سم به سایر نقاط جلوگیری می‌کند. شما می‌توانید بلافاصله پس از عمل به فعالیت‌های عادی خود بازگردید.
اثرات بوتاکس معمولا یک تا سه روز بعد از شروع درمان، نمایان می‌شوند. بسته به دلیل تزریق بوتاکس، اثرات ممکن است سه ماه یا حتی بیشتر دوام داشته باشند. برای حفظ اثرات بوتاکس، شما باید درمان را تمدید کنید.
چگونه فواید بوتاکس را به حداکثر برسانیم؟
اگر تزریق بوتاکس با فیزیوتراپی همراه نباشد، فقط یک درمان موقت برای بازگرداندن ارتباط بین مغز و عضلات خواهد بود. مثل اینکه برای درد شکستگی پا از مسکن استفاده کنیم اما پا را گچ نگیریم. مسکن‌ها درد را از بین می‌برند اما شما در واقع برای رفع ریشه‌ای مشکل هیچ کاری انجام نداده‌اید.
به همین دلیل است که درمان اسپاستیسیتی در هر دو سطح مهم است: علائم را به طور موقت با بوتاکس تسکین دهید و با انجام تمرینات توانبخشی علت اصلی را در طولانی مدت بهبود بخشید. این کار به شما کمک می‌کند تا قدرت و توانایی حرکت خود را افزایش دهید.
استفاده از بوتاکس بدون شرکت در جلسات فیزیوتراپی یا کار درمانی فقط به بهبود موقت منجر می‌شود. اما اگر بوتاکس را با انجام ورزش همراه کنید، می‌توانید انتظار نتایج طولانی مدت‌تری را داشته باشید.
بهبودی پس از سکته مغزی از طریق فرآیندی به نام نوروپلاستیسیته امکان پذیر است. نوروپلاستیسیته توانایی مغز برای سازماندهی مجدد و سیم کشی مجدد ارتباطات و حرکات عصبی از طریق تحریک و تکرار است. تمرین و حرکت دادن مناطق متاثر از سکته مغزی به بهبود عملکرد مغز در برقراری مجدد ارتباط کمک می‌کند. در نتیجه، به مرور زمان انجام حرکات آسان‌تر شده و کمتر تحت تأثیر اسپاستیسیتی قرار می‌گیرند.
بوتاکس ماهیچه‌ها را شل می‌کند تا شما بتوانید در مدت زمان کمتری حرکات بیشتری را انجام دهید، از طرفی تمرینات توانبخشی الگو‌های حرکتی کارآمدی را در بدن تقویت می‌کند و با این کار توانایی مغز را در انطباق عصبی افزایش می‌دهد و این امر موجب بهبودی در دراز مدت می‌شود.
عوارض تزریق بوتاکس برای سکته مغزی و ضایعات نخاعی
بوتاکس می‌تواند به شکل موثری عوارض ناشی از سکته مغزی و آسیب نخاعی را بهبود ببخشد؛ اما تزریق بوتاکس عوارضی دارد که باید آنها را درنظر بگیرید. برخی از عوارض جانبی شامل درد عمومی و کبودی در نزدیکی محل تزریق می‌شود که این عوارض کاملا طبیعی هستند. برخی عوارض جانبی دیگر مانند تهوع، ضعف عمومی عضلانی، خستگی و سردرد نیز ممکن است رخ دهند.
عوارض جانبی بوتاکس برای بیماران دچار سکته مغزی
علاوه بر عوارض جانبی ذکر شده در بالا، درد مفاصل نیز ممکن است ایجاد شود.
عوارض جانبی بوتاکس برای آسیب نخاعی
- افزایش تعریق
- احتباس ادرار
- عفونت مجاری ادراری
عوارض جدی‌تری مانند ضعف عضلانی، مشکل در تنفس، مشکلات بینایی و از دست دادن کنترل مثانه نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند. اگر بعد از تزریق بوتاکس با این عوارض مواجه شدید با پزشک خود تماس بگیرید.
ماندگاری اثر بوتاکس
باید بدانید که تزریق بوتاکس یه راه حل دائمی نیست. از آنجایی که بوتاکس علت اصلی اسپاستیسیتی (ارتباط نادرست بین مغز و عضلات) را درمان نمی‌کند، نمی‌تواند درمان دائمی ایجاد کند و اثرات آن موقتی خواهد بود. پس از تزریق اثرات معمولا ۳ تا ۴ ماه باقی خواهند ماند. اگر شما مجددا تزریق بوتاکس انجام ندهید، اسپاستیسیتی عود می‌کند. با استفاده از کاهش توان عضلانی در حین استفاده از بوتاکس و تمرکز بر علت اصلی اسپاستیسیتی (بازیابی ارتباط مغز و عضله)، افراد می‌توانند به بهبود طولانی مدت اسپاستیسیتی و عملکرد مناسب دست یابند.
هزینه تزریق بوتاکس برای سکته مغزی و ضایعات نخاعی چقدر است؟
هزینه تزریق بوتاکس برای رفع عوارض سکته مغزی و آسیب نخاعی بستگی به شرایط خاصی دارد که قرار است درمان شود، البته اینکه مشکل از سکته مغزی باشد یا آسیب نخاعی هم در هزینه‌ها تاثیر گذار است. همچنین مهارت پزشک و مقدار تزریقی که ممکن است به آن نیاز داشته باشید هم می‌تواند بر قیمت کل تأثیر بگذارد.
روش‌های درمانی جایگزین بوتاکس
اگرچه بسیاری از افراد پس از سکته دچار اسپاستیسیته می‌شوند، اما فقط برخی افراد می‌توانند از بوتاکس استفاده کنند، باقی افراد باید از روش‌های جایگزین استفاده کنند. پزشک و تیم توانبخشی می‌توانند به شما در انتخاب بهترین روش درمانی کمک کنند.
سایر روش‌های درمان اسپاستیسیتی شامل تحریک الکتریکی یا مصرف داروهایی مانند باکلوفن است که می‌توانند به درمان سفتی و اسپاسم عضلانی کمک کنند. هر دوی این درمان‌های اسپاستیسیتی زمانی که با ورزش‌های توانبخشی ترکیب می‌شوند، بهترین عملکرد را دارند و تاثیر آنها به حداکثر می‌رسد.
باکلوفن یک شل‌کننده عضلانی است که می‌توان آن را به صورت خوراکی مصرف کرد یا آن را از طریق پمپ باکلوفن داخل نخاعی، که با جراحی در نخاع قرار داده می‌شود؛ دریافت کرد. این دارو می‌تواند مفید باشد اما باید قبل از مصرف هر دارویی با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است دارو عوارضی داشته باشد که باعث کند شدن روند بهبودی شود.
تحریک الکتریکی یک روش غیر تهاجمی است که در آن الکترود‌هایی روی پوست نصب شده و از طریق آنها تکانه‌های الکتریکی ملایمی به عضلات آسیب دیده منتقل می‌شوند. این تکانه‌ها، ماهیچه‌ها را تحریک کرده و به انقباض ماهیچه و نیز بهبود ارتباط مغز با ماهیچه کمک می‌کنند.
ممکن است برای کسی که به اسپاستیسیتی دچار است، استفاده از درمانی که ماهیچه‌ها را منقبض می‌کند عجیب و غیر منطقی باشد. با این حال، این تحریک به عضلات کمک می‌کند زیرا ایجاد نوروپلاستیسیته و ترکیب آن با تمرینات توانبخشی می‌تواند به شل شدن عضلات اسپاستیک در طولانی مدت کمک کند.
همیشه قبل از امتحان هر گونه درمان جدید اسپاستیسیتی با پزشک یا درمانگر خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که برای شما بی خطر است. ممکن است روش تحریک الکتریکی برای شما مناسب نباشد به ویژه اگر در قلب خود دستگاه ضربان ساز داشته باشید.
سوالات متداول
آیا بوتاکس، عضله را برای همیشه فلج می‌کند؟
خیر. فلج دائمی در اثر آسیب عصبی جدی و یا از دست دادن عضله ایجاد می‌شود. تزریق بوتاکس باعث ضعیف شدن موقت عضله می‌شود (با مسدود کردن سیگنال عصب به عضله) در این صورت عصب هیچ آسیبی نمی‌بیند.
آیا بوتاکس خطر سکته را افزایش می‌دهد؟
بوتاکس باعث سکته نمی‌شود.
به جز بوتاکس برای درمان سفتی و اسپاسم عضلانی از چه روش‌هایی می‌توان استفاده کرد؟
تحریک الکتریکی یا داروهایی مانند باکلوفن می‌تواند به درمان سفتی و اسپاسم عضلات کمک کند.
ماندگاری بوتاکس برای رفع کردن اسپاستیسیته ماهیچه بعد از سکته مغزی چقدر است؟
۳ تا ۴ ماه.
