درد دنبالچه یا کوکسیدینیا (به انگلیسی Coccydynia) در بهترین حالت موجب بروز درد و ناراحتی حین انجام فعالیت‌های روزمره فرد شده و در بدترین حالت خود به طور کامل غیر قابل تحمل شده و زندگی فرد را مختل می‌کند. استخوان دنبالچه، استخوانی مثلثی شکل و کوچکی است که در پایین‌ترین قسمت ستون فقرات قرار گرفته و احتمال ضربه دیدن یا حتی شکستن آن وجود دارد. در مواردی که این استخوان آسیب دیده باشد، نشستن موجب تشدید درد شده در حالی که راه رفتن می‌تواند این درد را تسکین دهد.
دنبالچه چیست؟
دنبالچه دارای ۳ تا ۵ مهره (استخوان) متصل به هم است. این استخوان در زیر استخوان خاجی یا ساکروم و در پایین‌ترین قسمت ستون فقرات قرار گرفته است که چندین تاندون، عضله و رباط به آن متصل هستند. وظیفه هر دو استخوان دنبالچه و استخوان نشیمنگاه یا به عبارتی ایسکیال (دو استخوانی که قسمت پایینی لگن را تشکیل می‌دهند) تحمل وزن بدن حین نشستن است. در حدود دو سوم افراد بزرگسال، استخوان دنبالچه به جای اینکه مستقیم و صاف رو به سمت پایین باشد، کمی خمیده بوده و دارای انحنایی است که این انحنای بیش از حد، غیر طبیعی بوده و در نتیجه باعث ایجاد درد می‌شود.
درد دنبالچه
درد دنبالچه که به آن کوکسیدینیا هم گفته می‌شود، دردی است که در داخل و اطراف استخوان مثلثی شکل کوچکی که در انتهای ستون فقرات و در بین استخوان‌های باسن قرار گرفته، ایجاد می‌شود.
نام استخوان دنبالچه یا همان Coccyx از واژه یونانی Cuckoo به معنای منقار پرنده فاخته به دلیل شباهت دنبالچه به منقار این پرنده گرفته شده است. واژه Dynia نیز به معنای درد بوده و از این‌رو معنای تحت الفظی واژه Coccydynia، “درد دنبالچه” است. از آنجایی که محل قرارگیری این استخوان به محل قرارگیری دم حیوان شباهت دارد، به این استخوان دنبالچه گفته می‌شود.
علائم درد کوکسیدینیا
علائم درد دنبالچه یا کوکسیدینیا عبارتند از:
- درد مبهم مداوم یا درد تیزی در ناحیه استخوان دنبالچه
- تشدید درد زمانی که فرد در حالت نشسته قرار داشته و قصد دارد از جای خود بلند شوند (در حالت ایستاده قرار بگیرد).
- تشدید درد حین نشستن‌های طولانی مدت
- درد حین اجابت مزاج
- احساس درد حین رابطه جنسی
سایر علائمی که ممکن است همراه با کوکسیدینیا ایجاد شوند عبارتند از:
- افسردگی
- اضطراب
- بد خوابی
- درد در باسن
- کمر درد
دلایل درد دنبالچه
میزان درد دنبالچه می‌تواند از درد مبهم مداومی تا نوعی درد تیزی شبیه به ضربه خنجر شدید متغیر باشد. این درد ممکن است تا هفته‌ها، ماه‌ها یا گاها بیشتر نیز ادامه داشته باشد. ۳ عامل می‌توانند باعث بروز درد دنبالچه شوند:
تروما یا آسیب دیدگی (ضرب دیدگی)
درد دنبالچه می‌تواند ناشی از ضرب دیدگی، دررفتگی یا شکستگی این استخوان در اثر ضربه یا آسیب دیدگی فیزیکی باشد. برای مثال، اگر در حین انجام فعالیت‌های ورزشی نظیر اسکیت سواری و ژیمناستیک روی باسن خود به زمین بخورید یا آسیبی ببینید،ممکن است استخوان دنبالچه شما ضربه ببیند. همچنین، این آسیب می‌تواند در پی فشار مکرر و مداوم ناشی از فعالیت‌هایی مانند دوچرخه سواری یا قایقرانی نیز ایجاد شود. فشار مکرر و مداوم ناشی از اینگونه فعالیت‌ها که بر عضلات، رباط‌ها و ستون فقرات شما وارد می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد درد دنبالچه شود.
علائمی که آسیب دیدگی استخوان دنبالچه را نشان می‌دهند عبارتند از:
- درد و تورم
- بی‌حسی یا گزگز ناحیه
- ضعف در پاها
- وجود مشکل یا اختلال در روده یا مثانه
چنانچه هر یک از این علائم، بویژه ضعف، بی‌حسی، گزگز ناحیه یا وجود مشکل یا اختلال در روده یا مثانه را دارید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. در صورت وجود آسیب دیدگی فیزیکی، حتما برای کمک به بهبودی استراحت کنید. داروهای مسکن بدون نسخه هم می‌توانند موثر باشند. چنانچه درد شدیدی دارید یا درد شما به طوری است که فعالیت روزمره شما را مختل کرده، حتما به پزشک مراجعه کنید.
نشستن روی سطوح سفت و سخت
اگر برای طولانی مدت بر روی یک صندلی یا هر سطح سفتی بنشینید، ممکن است دچار درد دنبالچه شوید. همچنین، در حین رانندگی نیز اگر سطح زیرین یا بالشتک زیر شما سفت باشد ممکن است دچار درد دنبالچه شوید. در چنین مواقعی، ایستادن یا راه رفتن می‌تواند درد را کاهش دهد. برای تسکین درد می‌توانید از اعمال گرما، ماساژ دادن، داروهای مسکن بدون نسخه و نشستن روی کوسن دوناتی شکل نیز کمک بگیرید.
زایمان
زایمان کردن نیز یکی دیگر از عوامل آسیب‌دیدگی دنبالچه در خانم‌ها است. حین زایمان، رباط‌ها و عضلات اطراف دنبالچه ممکن است کشیده شده و باعث ایجاد درد دنبالچه شوند. با اینکه این مورد بسیار نادر و غیر محتمل است اما استخوان دنبالچه ممکن است حین زایمان حتی بشکند. در این حالت بعد از زایمان تا ماه‌ها ممکن است همچنان درد داشته باشید. اگر درد شما بهتر نشود، باید به پزشک مراجعه کنید.
بواسیر یا هموروئید
چنانچه بواسیر یا هموروئید داشته باشید، بافتی که به صورت بالشتک از دهانه مقعد محافظت می‌کند، ملتهب شده و در نتیجه عضلات باعث کشیدگی ناحیه دنبالچه می‌شوند که این امر می‌تواند باعث بروز درد دنبالچه شود.
سایر علائم هموروئید عبارتند از:
- خونریزی از مقعد
- سوزش یا درد
- بیرون زدگی یا افتادگی ضایعه
- خارش
- تورم
وزن بدن
چاقی و اضافه وزن می‌تواند موجب شود که حین نشستن فشار بیشتری به دنبالچه وارد شود. این امر می‌تواند باعث ایجاد درد دنبالچه شود. اگر بیش از حد لاغر باشید نیز ممکن است دنبالچه آسیب ببیند. زمانی که ناحیه باسن چربی کافی نداشته باشد، ساییدگی استخوان دنبالچه به بافت‌های مجاور می‌تواند باعث آسیب دیدگی و بروز درد دنبالچه شود. از این‌رو، برای کنترل وزن می‌توانید با پزشک مشورت کنید.
تومور کوردوما
تومور کوردوما یک تومور بدخیم سرطان استخوان است که ممکن است در ستون فقرات، پایه جمجمه یا دنبالچه ایجاد شود و علت بروز درد دنبالچه باشد. رشد این توده سرطانی می‌تواند باعث ایجاد درد شود.
علائم تومور کوردوما عبارتند از:
- وجود یک توده برجسته
- بی‌حسی در کشاله ران
- مشکلات روده
- مشکلات مثانه
- ضعف، بی‌حسی یا گزگز در پاها
در صورت داشتن هر یک از این علائم حتما به پزشک مراجعه کنید.
سرطان پروستات
گاها در مردان، درد دنبالچه با شایع‌ترین نوع سرطان یعنی سرطان پروستات مرتبط است. در این حالت، با رشد سرطان پروستات، درد دنبالچه نیز تشدید می‌شود.
علائم سرطان پروستات عبارتند از:
- احساس سوزش یا درد حین دفع ادرار یا انزال
- تکرر ادرار بویژه شب‌ها
- ایجاد تغییر در جریان ادرار
- اختلال در نعوظ که به طور ناگهانی ایجاد می‌شود.
- وجود خون در ادرار یا مایع منی
چنانچه علائم فوق را دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
تومور مهره‌ای
تومور مهره‌ای به توموری گفته می‌شود که بر استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) تاثیر می‌گذارد. همزمان با رشد این تومور، درد در دنبالچه ایجاد می‌شود.
علائم تومور مهره‌ای عبارتند از:
- کمردرد بویژه شب‌ها
- دردی که به سایر نواحی بدن ساطع می‌شود.
- ضعف یا از دست دادن حس در دست‌ها یا پاها
- اختلال در راه رفتن
- حساسیت کمتر بدن نسبت به سرما، گرما و درد
- بی اختیاری در عملکرد مثانه یا روده
- فلج اندام
چنانچه درد دنبالچه شما تشدید شده یا از بین نرود و یا اگر سایر علائم را داشته و سابقه ابتلا به سرطان دارید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
سرطان کولورکتال (سرطان روده بزرگ)
تومور یا سرطان کولورکتال یا همان سرطان روده بزرگ نیز می‌تواند باعث ایجاد درد دنبالچه شود. کولون، اسم دیگر روده بزرگ است. زمانی که سلول‌های بدخیم یا سرطانی در روده بزرگ تشکیل شوند، سرطان روده بزرگ ایجاد می‌شود.
علائم سرطان کولورکتال عبارتند از:
- یبوست یا اسهال
- رشته‌ای یا باریک شدن مدفوع
- وجود خون در مدفوع
- گرفتگی یا درد در لگن یا نواحی تحتانی شکم
- کاهش وزن
- خستگی
در صورت داشتن علائم فوق حتما به پزشک مراجعه کنید.
کیست پیلونیدال یا کیست مویی
غالبا کیست پیلونیدال یا کیست مویی در نواحی پوستی نزدیک به استخوان دنبالچه ایجاد می‌شود. عفونی شدن این کیست باعث ایجاد تورم و درد در ناحیه دنبالچه می‌شود.
علائم و نشانه‌های کیست مویی عبارتند از:
- ترشح چرک یا خون از دهانه پوست
- قرمزی پوست
- بوی بد ناشی از چرک
چنانچه کیست پیلونیدال یا کیست مویی داشته باشید، پزشک ناحیه را بی‌حس کرده و با ایجاد برشی، کیست را تخلیه می‌کند. این عارضه اگر عود کند، ممکن است برای برداشتن آن به جراحی نیاز باشد.
چه موقع باید به دکتر مراجعه کرد؟
در اکثر موارد، درد دنبالچه عارضه چندان جدی نیست اما در صورت داشتن درد شدید یا دردی که بیش از چند روز طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کرد. ممکن است برای بررسی علائم آسیب دیدگی اعم از وجود شکستگی استخوانی یا فشار به استخوان دنبالچه ناشی از تومور، عکسبرداری با اشعه ایکس یا اسکن ام آر آی انجام شود. عکسبرداری با اشعه ایکس می‌تواند در حالت نشسته یا ایستاده انجام شود تا مشکلات احتمالی استخوان دنبالچه را در موقعیت‌های متفاوت بدنی نشان دهد. پزشک نواحی اطراف دنبالچه شما را نیز از حیث وجود هرگونه تومور یا زائده غیر طبیعی معاینه می‌کند.
تشخیص علت درد دنبالچه
پس از دریافت سابقه پزشکی شما، پزشک در رابطه با هرگونه آسیب اخیر اعم از زمین خوردگی یا زایمان از شما سوالاتی می‌پرسد. سپس، معاینه انجام شده و احتمال وجود شکستگی، تغییر شکل، توده یا آبسه (عفونت) بررسی می‌شود. پس از این مراحل، سایر آزمایش‌های تشخیصی صورت می‌گیرند.
آزمایشات مورد استفاده برای تشخیص علت درد دنبالچه (کوکسیدینیا):
برای بررسی احتمال شکستگی:
- عکسبرداری با اشعه ایکس
- سی تی اسکن
برای بررسی التهاب و تومور کوردوما (نوع نادر تومور سرطانی ستون فقرات):
- ام آر آی
- اسکن استخوانی
درمان درد دنبالچه
برخی از موثرترین روش‌های درمان درد دنبالچه عبارتند از:
درمان درد دنبالچه با داروهای بدون نسخه
درد دنبالچه باید ظرف مدت چند هفته برطرف شود اما گاها ممکن است این درد ماه‌ها ادامه دار باشد. در این حالت شما می‌توانید تا زمان بهبودی کامل استخوان دنبالچه، از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه (NSAIDs) برای تسکین درد خود استفاده کنید که این داروها عبارتند از ایبوپروفن (مورتین، ادویل) یا ناپروکسن (آلیو). استامینوفن (تایلنول) هم می‌تواند درد دنبالچه را تسکین دهد. حتما در صورت تداوم درد، برای درمان به پزشک مراجعه کنید.
اصلاح وضعیت نشستن برای درمان درد دنبالچه
برای تسکین درد دنبالچه می‌توانید برای نشستن از یک پد گرم کننده یا کیسه یخ استفاده کنید یا ماساژ بگیرید. نحوه نشستن شما نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. وضعیت بدنی نامناسب حین نشستن می‌تواند باعث شود که فشار زیادی به دنبالچه وارد شود. پشت خود را به طور کامل به صندلی چسبانده و پاها را به طور صاف روی زمین بگذارید تا وزن بدن بر روی دنبالچه نیفتد. استفاده از یک بالش دوناتی شکل یا کوسن شیب دار حین نشستن می‌تواند به کاهش فشار از روی دنبالچه کمک کند.
فیزیوتراپی برای درمان درد دنبالچه
متخصص فیزیوتراپی می‌تواند برای تقویت ماهیچه‌های محافظت کننده ناحیه دنبالچه اعم از عضلات شکم و لگن، برخی تمرینات ورزشی خاص را به شما آموزش دهد. با اینکه درد دنبالچه هیچگونه درمان فوری ندارد، اما انجام برخی از ورزش‌ها و حرکات کششی می‌تواند به کاهش فشار از دنبالچه کمک کنند. حرکات متعدد یوگا می‌توانند در کشش عضلات و رباط‌های متصل به دنبالچه موثر باشند.
حرکات ورزشی زیر می‌توانند به تسکین درد دنبالچه کمک کنند:
بغل کردن زانو
این حرکت باعث کشیده شدن عضلات ایلیوپسواس و پیریفورمیس می‌شود که سفت شدن هر دوی این عضلات می‌تواند میزان تحرک لگن را محدودتر کند. عضله پیریفورمیس از دنبالچه ریشه می‌گیرد و ملتهب شدن این عضله باعث تحریک عصب سیاتیک می‌شود.
افزایش ملایم میزان کشش وارده به این عضله می‌تواند باعث افزایش دامنه حرکتی شود، به گونه‌ای که:
- رو به پشت دراز بکشید.
- یکی از زانوها را به سمت قفسه سینه خود جمع کنید.
- پای دیگر را به طور صاف دراز کنید.
- زانوی خم شده را در این حالت نگه دارید و به آرامی آن را به سمت قفسه سینه خود بکشید.
- 30 ثانیه در این حالت بمانید و سپس این حرکت را با پای دیگر انجام دهید.
تمرین کششی عضله پیریفورمیس
این حرکت باعث کشش عضله پیریفورمیس و همچنین عضلات باسن می‌شود. عضلات باسن به دنبالچه متصل هستند و راه رفتن یا دویدن می‌تواند باعث گرفتگی آن شوند.
- رو به پشت دراز بکشید.
- در این حالت زانو‌هایتان را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار می‌دهید.
- پای چپ را به بدن خم کنید و مچ پای چپ را روی زانوی راست قرار دهید.
- دستانتان را دور ران راست خود حلقه کرده و به آرامی پای خود را به مدت 30 ثانیه به سمت قفسه سینه خود بکشید.
- سپس این مراحل را برای پای دیگر تکرار کنید.
ورزش‌های کگل
ورزش‌های کگل (که به آن ورزش‌های کف لگن نیز گفته می‌شود) باعث تقویت عضلات کف لگن می‌شود. عضلات کف لگن اندام های مثانه، روده و رحم را در جای خود نگه می‌دارند و در ادرار کردن، دفع مدفوع و سکس نقش دارند. ورزش‌های کگل در واقع شامل منقبض و آزاد کردن عضلات ناحیه کف لگن و مقعد می‌باشد.
انجام ورزش‌های کگل به درمان مشکلاتی مانند بی اختیاری ادرار و مدفوع، احتباس ادراری و یبوست کمک کرده و درد دنبالچه را بهبود می‌بخشد.
آموزش ورزش‌های تقویت کننده عضلات کف لگن بویژه در مشکلات دنبالچه
منیپولیشن یا درمان دستی دنبالچه
منیپولیشن یا درمان دستی دنبالچه به درمانی گفته می‌شود که طی آن، پزشک به طور دستی استخوان دنبالچه را به عقب و جلو حرکت می‌دهد تا آن را به موقعیت اصلی خود برگرداند.
- دستکاری خارجی دنبالچه شامل کشیدن نوک دنبالچه به سمت عقب از طریق پوست ناحیه بالای مقعد می‌شود. این روش تنها در صورتی اعمال می‌شود که دنبالچه به سمت جلو جابجا شده باشد. فیزیوتراپیست، کایروپراکتیک، متخصص استئوپاتی، ماساژدرمانگر یا پزشک عمومی می‌تواند این روش درمانی را انجام دهد.
- دستکاری داخلی دنبالچه توسط متخصص درمان دستی انجام می‌شود که طی آن، متخصص یک انگشت دستکش دار را در مقعد بیمار وارد می‌کند و عضلات متصل به دنبالچه را به آرامی ماساژ داده یا کشش می‌دهد. همچنین اکثریت متخصصین درمان دستی، در صورت خارج شدن دنبالچه از موقعیت طبیعی خود، آن را به آرامی به موقعیت اصلی خود می‌کشند.
جراحی برای درمان درد دنبالچه
در اکثریت مواقع، سایر روش‌های درمانی موجب تسکین درد دنبالچه می‌شوند. اما اگر هیچ روش دیگری موثر نباشد، ممکن است پزشک جراحی را به عنوان آخرین راه حل برای برداشتن یک بخش یا تمام دنبالچه به شما توصیه کند. به این جراحی، عمل جراحی کوکسیژکتومی گفته می‌شود.
جراحی نیز درمان فوری را موجب نمی‌شود و ممکن است از بین رفتن درد مدتی طول بکشد. گاها جراحی هم جواب نمی‌دهد و ممکن است با خطراتی نظیر عفونت همراه باشد. انجام جراحی یا پرهیز از آن، تصمیمی است که طبق صلاحدید پزشک اخذ می‌شود.
حتما در ابتدا مصرف داروهای مسکن بدون نسخه، گرما و ماساژ درمانی را امتحان کنید. در صورت عدم جواب گرفتن، پزشک می‌تواند بهترین روش درمانی ممکن را به شما توصیه کند.
پیشگیری
می‌توانید درد دنبالچه خود را با اقدامات زیر کاهش دهید:
- مراقب باشید زمین نخورید. کف منزل و پله‌ها را عاری از اشیایی نگه دارید که می‌توانند باعث زمین خوردن شما شوند. حین راه رفتن از تلفن همراه یا اشیایی که موجب حواس پرتی می‌شوند، استفاده نکنید.
- اجتناب از فعالیت‌هایی که موجب تشدید علائم می‌شوند مانند دوچرخه سواری و نشستن‌های طولانی مدت
- رعایت وضعیت صحیح نشستن و نشستن روی سطوح نرم
پرسش‌های متداول
آیا درد دنبالچه (کوکسیدینیا) دائمی است؟
خیر. دائمی یا مادام العمر بودن درد دنبالچه امری نادر و غیر محتمل است.
تا چه مدتی ممکن است درد دنبالچه (کوکسیدینیا) ادامه داشته باشد؟
درد دنبالچه معمولا فقط چند روز یا چند هفته طول می‌کشد. مصرف داروهای مسکن می‌تواند این زمان را کاهش دهد.
درد دنبالچه (کوکسیدینیا) تا چه حدی متداول و شایع است؟
این عارضه کاملا شایع است. زنان ۵ برابر بیشتر از مردان دچار درد دنبالچه می‌شوند. افراد بزرگسال و نوجوانان نیز نسبت به کودکان، بیشتر به این عارضه دچار می‌شوند. افراد چاق نیز ۳ برابر بیشتر از افرادی که وزن متعادلی دارند به درد دنبالچه دچار می‌شوند. همچنین، لاغری بیش از حد نیز می‌تواند شما را در برابر این عارضه آسیب پذیر سازد.
آیا درد دنبالچه (کوکسیدینیا) می‌تواند باعث درد مقعد یا تیر کشیدن ناگهانی مقعد شود؟
بله، درد دنبالچه یا کوکسیدینیای مزمن یکی از علل اصلی درد مقعد یا تیر کشیدن ناگهانی مقعد است.
آیا قاعدگی زنانه باعث بروز درد دنبالچه (کوکسیدینیا) می‌شود؟
درد دنبالچه معمولاً در زمان قاعدگی بدتر می‌شود.
با داشتن درد دنبالچه (کوکسیدینیا) چگونه باید خوابید؟
اگر دچار درد دنبالچه باشید، همه فعالیت‌های شما نظیر نشستن، رانندگی، خم شدن و خوابیدن تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. این عارضه در موارد شدید می‌تواند زندگی شما را مختل کند. برای کاهش درد دنبالچه باید به پهلو بخوابید.
چه زمانی می‌توان به سر کار یا تحصیل بازگشت؟
درد دنبالچه عارضه دردناک و آزار دهنده‌ای است؛ اما احتمال کمی دارد که زندگی روزمره شما را مختل کند. درصورت داشتن درد شدید حتما برای درمان به پزشک مراجعه کنید.
