زانوی ضربدری، که به آن پای ضربدری هم می‌گویند، عارضه‌ای است که در آن زانوها به سمت داخل انحراف دارند و زمانی که شخص در هنگام ایستادن، پاها را از هم فاصله میدهد، زانوها به یکدیگر نزدیکتر می‌شوند. این بیماری در کودکان شایع است و گاهی در هنگام رشد طبیعی بدن مشاهده می‌شود و یا ممکن است دراثر بیماری‌های زمینه‌ای مانند استئومیلیت، راشیتیسم و یا آرتروز ایدیوپاتیک نوجوانان ایجاد گردد.
روش‌های درمانی عارضه زانوی ضربدری، به شدت این بیماری و علت ایجاد آن بستگی دارد. در موارد خفیف این عارضه، ممکن است انجام تمرینات ورزشی برای تقویت رباط‌ها و عضلات اطراف مفصل زانو به بیمار توصیه گردد. و در موارد شدیدتر زانوی ضربدری، برای اصلاح تراز زانو، از زانوبند و یا ارتز استفاده می‌شود.
اگر به عارضه زانوی ضربدری مبتلا هستید، حتما باید برای تعیین یک برنامه درمانی مخصوص خود، به یک پزشک متخصص مراجعه نمایید.
زانوی ضربدری یا پای ضربدری چیست؟
بیماری زانوی ضربدری و یا پای ضربدری، نوعی تغییر شکل در ساق پاها است که در آن زانو در خط تراز بدن قرار نمی‌گیرد. این تغییر شکل زانو تقریبا بیش از ۱۰ درجه انحراف زانو را ایجاد می‌کند.
ضربدری شدن زانوها، معمولا در هنگام رشد کودکان مشاهده می‌شود و بخشی از روند رشد آن‌ها است. زانوی بیشتر کودکان در سن رشد حالت ضربدری پیدا می‌کند و در بعضی از کودکان بیش از دیگران قابل مشاهده است.
اگر عارضه زانوی ضربدری، بعد از سن ۶ سالگی بروز کند، ممکن است نشانه یک بیماری استخوانی باشد؛ که البته این یک عارضه نادر است.
علائم زانوی ضربدری چیست؟
شدت بیماری زانوی ضربدری در هر فرد متفاوت است، و بعضی افراد ممکن است که اصلا علائم آن را نداشته باشند.
با این وجود، در موارد شدیدتر زانوی ضربدری، ممکن است علائم زیر بروز کند:
- هنگام ایستادن، زانوها به هم می‌چسبند
- مشکل داشتن در راه رفتن و دویدن، به خصوص در مسیرهای ناهموار
- درد یا ناراحتی زانو، بعد از فعالیت کردن
- افزایش صدمات زانو مانند پیچ خوردگی و یا کشیدگی
- مشکل داشتن در پوشیدن شلوار
اگر علائم زیر را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید:
- ایجاد پای ضربدری قبل از ۲ سالگی و یا بعد از ۷ سالگی کودک
- اگر زانوی ضربدری کودک، بعد از ۷ سالگی شدیدتر شد
- لنگیدن
- زانو درد
- درد لگن
- کوتاه بودن غیر طبیعی قد
علت بروز زانوی ضربدری یا پای ضربدری
بیماری‌های سیستمیک (مانند کمبود ویتامین D) که بطور معمول باعث ایجاد زانوی ضربدری دو طرفه می‌شود، و مشکلات کانونی (مانند ترومای فیزیال) که یک زانو را درگیر می‌کند.
علل شایع پای ضربدری:
- مادرزادی
- رشد فیزیکی طبیعی بدن(بین ۲ تا ۷ سالگی)
- راشیتیسم (در اثر کمبود ویتامین D، ناشی از هیپوفسفاتمی و مقاوم در برابر درمان)
- استئو کندرو دیسپلازی
- دیسپلازی اپی فیزی متعدد
- استئوژنز ایمپرفکتا
- کوتاه شدن نوار ایلیوتیبیال
- آرتروز
- صدمات قبلی، عفونت، تومور‌ها: زانوی ضربدری یک طرفه
روش‌های تشخیص زانوی ضربدری
پزشک می‌تواند با مشاهده و معاینه فیزیکی، وجود زانوی ضربدری را تشخیص دهد. پزشک در طول معاینه، وضعیت زانوها را در هنگام ایستادن، راه رفتن و دیگر حرکات بدن، بررسی می‌کند.
برای تشخیص دقیق‌تر و بررسی شدت عارضه، پزشک ممکن است که از تست‌های تصویر برداری نیز کمک بگیرد. با استفاده از تصاویر دقیق اشعه ایکس و یا اسکن ام آر آی، از استخوان‌ها و بافت‌های اطراف زانو می‌توان میزان ناهماهنگی زانوها را تعیین نمود. البته معمولا گرفتن یک عکس اشعه ایکس برای این امر کفایت می‌کند.
برای تعیین اینکه آیا کودک زیر ۷ سال، مبتلا به بیماری زانوی ضربدری هست یا خیر، پزشک معمولا موارد زیر را بررسی می‌نماید:
- وزن و شاخص توده بدنی (BMI)
- ارتفاع قد کودک
- بررسی وضعیت زانوی کودک در هنگام دراز کردن و چرخاندن پاها
- طول پاها و تقارن آن‌ها
- نحوه راه رفتن کودک
اگر فکر می‌کنید که به بیماری زانوی ضربدری مبتلا هستید، و یا در زانوهای خود درد و ناراحتی دارید، به یک پزشک متخصص مراجعه نمایید. پزشک با بررسی و معاینات کامل، یک برنامه درمانی مخصوص بیماری و نیازهای فردی شما را توصیه می‌کند.
درمان زانوی ضربدری
بیماری پای ضربدری یک عارضه قابل درمان است، البته روش درمانی آن به شدت عارضه و علت بروز آن بستگی دارد. در موارد خفیف، بیماری زانوی ضربدری نیازی به درمان ندارد و ممکن است با رشد و تکامل بدن کودک خود به خود بهبود پیدا کند. تعداد افراد زیادی در جامعه، زانوی ضربدری دارند؛ البته شدت این بیماری در مورد هر فرد متفاوت است و درمان آن به علت ایجاد این بیماری و میزان شدت آن بستگی دارد.
در موارد خفیف با ورزش و بریس های اصلاحی می‌توان تا حد زیادی این عارضه را درمان کرد اما در موارد شدید جراحی تنها راه حل است.
متخصص طب فیزیکی، با توجه به شدت ضربدری بودن زانوی شما بهترین روش های درمان را به شما پیشنهاد خواهد کرد و یک طرح درمان از مجموع تمام روش‌های موثر به شما ارائه میدهد.
بریس زانو
استفاده از بریس و زانوبند مفید است؛ اما اگر سن بیمار بالاتر باشد ممکن است که نتواند زانوی ضربدری را بطور کامل اصلاح نماید. بریس‌ها به رشد استخوان‌ها در وضعیت و موقعیت درست آن‌ها کمک می‌کنند. این بریس‌ها بر اساس اصل فشار سه نقطه‌ای کار می‌کنند و این فشار را بر مناطق مجاز پاها وارد می‌نمایند.
فیزیوتراپی
انجام تمرینات ورزشی، به تنظیم و تثبیت زانوها، و به اصلاح ضربدری بودن زانوهای شما کمک می‌کند. بسته به نوع تغییر شکل زانو و علت آن، درمانگر تمریناتی را برای تقویت کردن عضلات ساق پا، لگن و ران شما پیشنهاد می‌کند. تمرینات کششی خاصی نیز وجود دارد که می‌تواند در رفع علائم زانوی ضربدری مفید باشد. این تمرینات ورزشی نباید درد ایجاد کند؛ اگر در هنگام ورزش کردن و یا بعد از آن، احساس درد داشتید، فورا ورزش را متوقف کنید.
حرکت لانژ
حرکت لانژ، قدرت عضلات پا و باسن شما را افزایش میدهد و باعث هماهنگی آن‌ها می‌شود.
۱: راست بایستید و یک پا را مقداری به جلو ببرید. دست‌ها را روی بر روی باسن خود بگذارید.
۲: زانوهای خود را تا جایی خم کنید که زاویه ۹۰ درجه بسازند، سپس به سمت پایین بروید.
۳: به آرامی به حالت ایستاده برگردید.
این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ بار، با هر دو پا تکرار کنید.
کشش عضلات پا همراه با کش ورزشی
این یک تمرین مقاومتی است و در آن برای کمک به تقویت عضلات خم کننده لگن، از یک کش ورزشی استفاده می‌شود.
۱: کش ورزشی را در ارتفاع مچ پا، محکم به یک شیء ثابت متصل کنید و به موازات آن بایستید.
۲: کش را دور مچ پایی که از شیء ثابت دور است بپیچید.
۳: کش ورزشی را با کشیدن پای خود به سمت عقب بکشید. تا جایی که می‌توانید پای خود را بکشید، سپس ۲ ثانیه در این وضعیت نگه دارید و بعد به آرامی به حالت ایستاده برگردید. این کار را ۱۰ تا ۱۵ بار با هر پا تکرار کنید.
کشش عضلات لگن و باسن
این تمرین به کشش و تقویت عضلات ران و تقویت مچ پا کمک می‌کند.
۱: کش ورزشی را به شیء محکم در سطح ران وصل کنید و در انتهای کش، به حالت عمود بر آن بایستید.
۲: کش را دور مچ پای نزدیکتر خود بپیچید، سپس پاهای خود را بیشتر از عرض باسن باز کنید.
۳: خم شوید و زانویی که به کش متصل نیست را خم کنید. پاهای خود را خیلی محکم نگه دارید. شما باید کش را در قسمت داخلی مچ پا احساس کنید.
حرکت کیک بک
این تمرین، نحوه قدم برداشتن شما را هماهنگ کرده و عضلات بیرونی ران شما را تقویت می‌کند.
۱: بایستید و پاهای خود را به اندازه عرض لگن باز کنید و یک کش ورزشی را زیر زانوهای خود بپیچید.
۲:یکی از پاهای خود را به سمت عقب و بالا بکشید، درست مانند زمانی که می‌‌خواهید به توپ ضربه بزنید.
۳: در این وضعیت چند ثانیه بمانید و بعد به حالت ایستاده برگردید.
این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ بار برای هر پا تکرار کنید.
جراحی
بسته به شدت زانوی ضربدری و سن بیمار، چند نوع روش جراحی برای درمان زانوی ضربدری وجود دارد. متداول‌ترین روش جراحی برای پای ضربدری، استئوتومی نام دارد؛ در این جراحی، استخوان‌های مفصل زانو بریده شده، جابجا و همتراز می‌شوند.
در جراحی استئوتومی، جراح یک شکاف کوچک در قسمت داخلی و یا خارجی زانو ایجاد می‌کند و بعد استخوان را از ناحیه زانو جدا می‌کند. سپس جای استخوان‌ها را تنظیم کرده و آن‌ها را بوسیله صفحات مخصوص و پیچ‌ها در جای خود ثابت نگه می‌دارند. این جراحی به اصلاح هماهنگی پاها و کاهش درد و ناراحتی آن‌ها کمک می‌کند.
درمان زانوی ضربدری در کودکان
بیشتر کودکانی که مبتلا به زانوی ضربدری هستند، با گذشت زمان، بدون اینکه روی آن‌ها درمانی انجام شود، بهبود می‌یابند. البته برای کودکانی که مبتلا به انواع شدید زانوی ضربدری هستند و تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند نیز نتایج بسیار خوبی حاصل می‌شود. روش‌های جراحی و غیرجراحی برای درمان این عارضه بی خطر هستند و استخوان‌های کودکان بسیار سریع‌تر و بهتر از بزرگسالان بهبود می‌یابند.
کودکانی که زانوی ضربدری آن‌ها شدید بوده و در اثر یک بیماری زمینه‌ای مانند پای ضربدری پاتولوژیک، ایجاد شده باشد، خود به خود بهبود پیدا نمی‌کنند و در صورت درمان نکردن این بیماری، با گذشت زمان دچار درد زانو، پارگی مینیسک زانو، در رفتگی کشکک زانو و یا آرتروز می‌شوند.
در مورد کودکانی که به دیسپلازی استخوان مبتلا هستند، درمان دارویی نقش بسیار مهم و موثری در روند درمان آن‌ها دارد. مثلا”، کودکی که به راشیتیسم مقاوم به ویتامین D مبتلا باشد باید داروهایی برای بهبود روند تشکیل استخوان و محکم شدن آن مصرف نماید. به همین صورت، برای کودکان مبتلا به استئوژنز ایمپرفکتا، می‌توان از درمان با بیس فسفونات‌ها برای افزایش تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی استخوان استفاده کرد.
عوارض درمان نکردن پای ضربدری
اگر بیماری زانوی ضربدری یا پای ضربدری، درمان نشود، عوارض شدیدی را به همراه خواهد آورد. البته اگر این عارضه خفیف باشد، نیاز به درمان ندارد. ولی، اگر این بیماری شدید و پیشرونده بوده و درمان نشود، مشکلاتی برای بیمار ایجاد می‌کند مانند:
۱-افزایش خطر آسیب دیدگی زانو: شکل غیر طبیعی زانوها، باعث وارد شدن فشار مضاعف بر روی مفصل زانو شده و خطر پیچ خوردگی، کشیدگی و یا پارگی را افزایش میدهد.
۲-درد زانو: در موارد شدید زانوی ضربدری، ناهماهنگی زانو، باعث ایجاد درد در مفصل زانو، به خصوص بعد از فعالیت بدنی، ایستادن یا راه رفتن طولانی مدت می‌شود.
۳-کاهش تحرک و عملکرد پاها: همتراز نبودن زانوها، بر توانایی راه رفتن یا دویدن بیمار تأثیر می‌گذارد و منجر به کاهش تحرک و عملکرد پاها می‌شود.
۴-آرتروز: به مرور زمان، وارد شدن فشار مضاعف بر روی مفصل زانو باعث ساییدگی آن شده و خطر بروز آرتروز زانو را افزایش میدهد.
۵-بد شکل شدن ظاهر پاها
نتیجه گیری
تشخیص بیماری زانوی ضربدری بالینی است. معمولا” بیماران مبتلا به این عارضه علائمی ندارند، اما ممکن است در قسمت داخلی زانو و یا مچ پای خود دچار درد شوند. برای تشخیص این بیماری، شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی کافی است؛ اما با بررسی نشانه‌های خاصی که وجود دارد، بیماری از نظر پاتولوژیک بهتر تشخیص داده می شود. برای درمان بیماری پای ضربدری، مشورت با یک تیم پزشکی متخصص بسیار مهم است. ما برای کمک به شما آماده هستیم، بنابراین هر زمان که به کمک نیاز داشتید با ما تماس بگیرید.
سؤالات متداول
آیا بیماری زانوی ضربدری دائمی است؟
در بیشتر کودکان خردسال، این عارضه تا سن ۷ سالگی به طور طبیعی برطرف می‌گردد. اما زانوی ضربدری، در موارد نادر ممکن است تا سن نوجوانی ادامه پیدا کند.
آیا بیماری زانوی ضربدری با افزایش سن بدتر می‌شود؟
در بیشتر موارد، پای ضربدری، با رشد و بزرگ شدن کودک خود به خود رفع می‌شود؛ زیرا کودک از نظر جسمی فعال‌تر شده، در نتیجه عضلات و استخوان‌های او تقویت می‌شوند و همین امر به اصلاح همترازی پاها کمک می‌کند. با این وجود، اگر کودکی به زانوی ضربدری شدید مبتلا باشد و درمان نشود، ممکن است این بیماری تا بزرگسالی او نیز ادامه یابد.
آیا اضافه وزن در بروز زانوی ضربدری موثر است؟
اگر فردی اضافه وزن زیادی داشته باشد، این امر می‌تواند باعث ایجاد زانوی ضربدری گردد. وزن اضافی فشار بیشتری به پاها و زانوها وارد می‌کند و می‌تواند باعث بدتر شدن بیماری زانوی ضربدری شود.
چگونه باید با زانوهای ضربدری بخوابیم؟
اگر به پهلو بخوابید در تمام طول شب زانوهای شما به هم می‌کوبند. بهتر است که در میان زانوهای خود یک بالش کوچک قرار دهید تا از مفاصل خود محافظت کرده و فشار اضافی را از نواحی اطراف زانو کاهش دهید.
آیا شنا کردن برای بهبود زانوهای ضربدری مفید است؟
اگر به طور منظم شنا کنید، عضلات اطراف زانوهای شما تقویت می‌شوند و از مفصل زانوی شما حمایت می‌کنند. این کار، نه تنها درد را تسکین میدهد بلکه احتمال ایجاد زانو درد، در آینده را هم کم می‌کند.
آیا لیزر درمانی با لیزر کم توان بر درمان زانوی ضربدری موثر است؟
این روش تنها برای درمان درد و التهاب ایجاد شده ناشی از زانوی ضربدری تاثیر گذار است.
تفاوت بین زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری چیست؟
هم تراز نبودن زانوها، سندروم زانوی ضربدری نامیده می‌شود. در این حالت محور تحمل فشار به خارج از مفصل زانو منتقل می‌گردد و باعث می‌شود که زانوها به سمت داخل منحرف شوند. اما عارضه پای پرانتزی یا سندرم پای کمانی، باعث می‌شود که محور تحمل فشار به سمت داخل منتقل شده و زانوها به سمت خارج منحرف شوند.
