بسیاری از مردم گزگز دست و پا را تجربه کرده‌اند. اما علت آن چیست؟ آیا مورد خطرناکی است؟ چگونه باید آن را درمان کرد؟ بسته به اینکه گزگز دست هر چند وقت یک بار و چقدر شدید رخ می‌دهد، ممکن است نتیجه عارضه‌ای باشد که معمولاً به عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می‌شود. به زبان ساده، نوروپاتی محیطی نتیجه آسیب عصبی است. با این حال، هرکسی که دست‌هایش گزگز می‌کند یا بی‌حس می‌شود، مشکل آسیب عصبی ندارد.
گز گز دست‌ها
گزگز دست به احساس آزار دهنده و تقریباً شوک مانندی اشاره دارد که می‌تواند در تمام دست‌ها و انگشتان و گاهی تا گردن یا فک حرکت کند. برخی از علل کاملاً خوش خیم و بی‌ضرر هستند، اما برخی دیگر نیاز به درمان دارند. سوزن سوزن شدن دست، یا سایر اندام‌ها، گاهی اوقات با عبارت “خواب رفتگی” دست تعریف می‌شود.
علائم همراه با گزگز دست
- احساس گزگز و سوزن سوزن شدن در دست و انگشتان: این احساس اغلب تا بازو،گردن و شانه گسترش می‌یابد.
- گزگز یک طرفه یا دو طرفه: گزگز ممکن است در یک یا هر دو دست رخ دهد.
- بی‌حسی
- درد و سوزش
- سفتی و سختی
- کاهش دامنه حرکتی
- ضعف
- سفتی در عضلات ساعد
علت گزگز دست چیست؟
گزگز دست در یک دست با گزگز هر دو دست متفاوت است. گزگز در یک دست نشانه گیرکردن عصب بین دو استخوان یا ماهیچه است. اگر دست تحت استرس یا استفاده مکرر، دچار گزگز شود، سندرم تونل کارپال یک علت محتمل است. علل سیستمیک تر مانند کمبود ویتامین، بیماری‌های خود ایمنی، یا آسیب نخاع اغلب باعث بی‌حسی در هر دو دست می‌شود. در آخر، اگر گزگز در دست چپ وجود داشته باشد که به طور ناگهانی به بازو و فک کشیده شود، این می‌تواند نشانه‌ای از حمله قلبی باشد.
در زیر علت‌ها و درمان‌ها را مورد بحث قرار می‌دهیم تا به شما در تعیین علل گزگز دست کمک کند. جزئیات زیر ممکن است به شما در درک بهتر علائم و اینکه آیا و چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک دارید کمک کنند. گزگز دست به احتمال زیاد به علل زیر رخ می‌دهد:
تروما
ضربه مستقیم مانند شکستگی، دررفتگی، کشیدگی و رگ به رگ شدن می‌تواند باعث گزگز شود.
آسیب عصبی
فشرده شدن یا به دام افتادن اعصابی که روی دست تأثیر می‌گذارند، از جمله اعصابی که در ستون فقرات گردنی یا خود گردن قرار دارند، می‌تواند منجر به گزگز دست شود. فشردگی عصب زمانی رخ می‌دهد که عصب در زیر یا بین استخوان، غضروف، تاندون‌ها یا ماهیچه‌ها گیر کرده و تحت فشار قرار می‌گیرد. این گزگز ممکن است به دلیل آسیب دیدگی، استفاده مکرر یا فقط خوابیدن در وضعیت نامناسب باشد. وضعیت نامناسب، به خصوص زمانی که ساعت‌های طولانی جلوی صفحه کامپیوتر می‌نشینید، می‌تواند منجر به گزگز دست شود. استرس و اضطراب نیز ممکن است باعث انقباض ناخودآگاه عضلات تا حد آسیب عصبی یا گردش خون شود. نوروپاتی محیطی نیز از جمله بیماری‌های آسیب عصبی است که باعث گزگز دست می‌شود.
آسیب عروقی
این نوع آسیب شامل هر شرایطی می‌شود که بر شریان‌های رادیال و اولنار (عروق ساعد دست) تأثیر می‌گذارد که وظیفه خون‌رسانی به دست را به عهده دارند. سخت شدن یا التهاب رگ‌ها باعث کند شدن و انسداد گردش خون می‌شود. کم آبی و سرمازدگی همچنین می‌توانند باعث انقباض شدید رگ‌های خونی شوند. بعضاً گردش خون ضعیف می‌تواند به دلیل عدم ورزش و یا به دلیل پوشیدن لباس‌های تنگ رخ دهد.
دیابت
متأسفانه یکی از شایع‌ترین علل گزگز دست، دیابت است. این در واقع نتیجه نوروپاتی محیطی و گاهی نوروپاتی فشاری است. در کسانی که با دیابت دست و پنجه نرم می‌کنند، قند خون بالا می‌تواند باعث آسیب جدی به سیستم عصبی شود. قند خون بیش از حد به پایانه‌های عصبی آسیب می‌رساند تا جایی که مانند گذشته عمل نمی‌کند. به دلیل قند خون بالا، سیگنال‌های مهمی از مغز شما نمی‌توانند به دستان شما (و گاهی اوقات پاهای شما) برسند. همین امر اغلب باعث می‌شود افراد مبتلا به دیابت در انگشتان و دستان خود احساس خواب رفتگی عجیبی داشته باشند.
داروهای مصرفی
داروهایی برای درمان مواردی مانند ایدز (HIV/AIDS)، سرطان، انواع خاصی از عفونت‌ها، حتی سل یا فشار خون بالا، همگی می‌توانند منجر به آسیب عصبی شوند. برای مثال، توپوماکس، یک داروی رایج برای میگرن، اغلب باعث بی‌حسی و گزگز در انگشتان می‌شود. اگر برای هر یک از این مسائل داروی خاصی مصرف می‌کنید و در دستان خود بی‌حسی و گزگز دارید، با پزشک خود صحبت کنید. گاهی اوقات اگر از نظر پزشکی ایمن باشد، قطع دارو به حل مشکل کمک می‌کند. همچنین برخی از آسیب‌های عصبی ناشی از این درمان‌ها می‌توانند به سختی برطرف شوند. با این حال، پزشکان باتجربه، درمان‌های مختلفی را انجام می‌دهند که ممکن است در صورت آسیب جدی به دستان شما، باز هم احساس به آن بازگردد. اگر نگران هستید که داروهایی که مصرف می‌کنید منجر به گزگز دستان شما می‌شود، به پزشک خود اطلاع دهید. گاهی اوقات ممکن است تغییر در نسخه یا دوز دارو تنها چیزی باشد که برای تسکین علائم شما لازم است.
اختلال ژنتیکی
گاهی ممکن است ریشه مشکلات دست شما یک اختلال ژنتیکی باشد. اگر اعضای خانواده شما از نوروپاتی رنج می‌برند، ممکن است شما نیز به صورت ارثی، مبتلا به نوروپاتی با احتمال فلج فشاری باشید. به این بیماری همچنین نوروپاتی ارثی یا HNPP نیز می‌گویند. HNPP به اعصاب شما آسیب می‌رساند. همچنین احتمال دارد که باعث بی‌حسی در پاها و بازوهای شما شود. با این حال، می‌تواند تا دست‌ها و پاهای شما گسترش یابد. با وجود نوروپاتی ارثی، ممکن است بیشتر مراقب باشید تا از موقعیت‌های خاصی که می‌تواند بر اعصاب شما فشار وارد کند، اجتناب کنید. یکی دیگر از اختلالات ژنتیکی رایج که می‌تواند باعث گزگز دست شود، بیماری “شارکو ماری توث” است. این بیماری، توده عضلانی را از بین می‌برد. گاهی اوقات همین امر می‌تواند باعث مشکلات عصبی یا بی‌حسی در دستان شما شود. معمولاً علائم بیماری شارکو ماری توث با فیزیوتراپی یا درمان‌های خاص کاهش می‌یابد.
اختلالات خود ایمنی
پاسخ خودایمنی بدن به یک بیماری ویروسی پس از پایان یافتن بیماری، باعث علائم گزگز دست می‌شود. تقریباً هر اختلال خود ایمنی فعال می‌تواند باعث التهاب مزمن شود. سندرم شوگرن، لوپوس و آرتریت روماتوئید و ام اس از جمله بیماری‌های خود ایمنی هستند که ممکن است باعث گزگز دست شوند.
اختلالات متابولیک
این اختلالات، مانند بیماری تیروئید و سایر بیماری‌های غدد درون ریز، در عملکرد اعصاب اختلال ایجاد می‌کنند.
کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید، نوعی بیماری تیروئیدی است که شامل ترشح سطوح پایین هورمون تیروئید است. از آنجایی که غده تیروئید نقش مهمی در تنظیم بسیاری از فرآیندهای مهم بدن (مانند متابولیسم) ایفا می‌کند، تیروئید کم کار می‌تواند تعدادی از علائم مختلف از جمله احساس گزگز در دست‌ها و پاها یا سایر قسمت‌های بدن را ایجاد کند. همچنین ممکن است بی‌حسی یا سوزن و سوزن شدن دردناک رخ دهد. برخی از افراد مبتلا به کم کاری تیروئید ممکن است افزایش وزن، خستگی، عدم تحمل سرما، ریزش مو، افسردگی و یا علائم دیگر را تجربه کنند.
تومور ستون فقرات
این بیماری دلیلی است که هیچ کس دوست ندارد به آن فکر کند. خبر خوب این است که تومورهای ستون فقرات می‌توانند سرطانی یا غیرسرطانی باشند. البته به خاطر داشته باشید که همه تومورهای ستون فقرات ممکن است تهدید‌کننده زندگی نباشند. گاهی اوقات یک تومور (یا دسته‌ای از سلول‌های در حال رشد غیرعادی) می‌تواند روی ستون فقرات فرد ایجاد شود. چه سرطانی باشد چه نباشد، باز هم به اعصاب فشار می‌آورد و ممکن است منجر به بی‌حسی دست‌ها و اندام‌ها شود. اگر چنین باشد، ممکن است برای کوچک کردن تومور به درمان نیاز باشد. گاهی اوقات تومورها در سایر نواحی بدن نیز می‌توانند منجر به بی‌حسی شوند. به طور کلی، تومورها در هر جایی بر سیستم ایمنی فرد تأثیر می‌گذارند. هنگامی که سیستم ایمنی آسیب می‌بیند، اعصاب نیز آسیب می‌بینند. اگر درمان بتواند تومور روی ستون فقرات را کوچک کند (یا هر جای دیگری که ممکن است باشد)، احساس گزگز باید برطرف شود. پزشکان برای درمان این عارضه معمولاً آزمایش‌های متعددی را برای از بین بردن سایر علل بالقوه گزگز قبل از کشف تومور ستون فقرات انجام می‌دهند.
بارداری
حاملگی منجر به تورم می‌شود؛ تورمی که ممکن است اعصاب مچ دست را فشرده کند، به خصوص در حالت دراز کشیده.
دلایل دیگر گزگز دست
دلایل دیگر گزگز دست عبارتند از:
کمبودهای تغذیه‌ای
کمبود ویتامین B در رژیم غذایی باعث نوعی کم خونی و نوروپاتی می‌شود. اعتیاد به الکل نیز یکی از دلایل خاص کمبود ویتامین B و نوروپاتی است.
برخی از عفونت‌های ویروسی
عفونت می‌تواند پس از جراحی‌های بزرگ، جراحات یا بیماری‌ها رخ دهد. هر دو عفونت ویروسی و باکتریایی می‌توانند اثرات ناگواری بر سیستم عصبی شما داشته باشند. آسیب عصبی ناشی از عفونت معمولاً منجر به درد شدید در دست یا پا می‌شود.
نمونه‌هایی از ویروس‌هایی که منجر به عفونت شده و به طور بالقوه باعث خواب رفتگی و یا گزگز در دست‌ها و پاها می‌شوند عبارتند از:
- ویروس وست نایل
- سیتومگالوویروس
- HIV
- بیماری لایم
- اپشتین بار
- هپاتیت B
- هپاتیت C
- زونا
بدترین کاری که بتوانید انجام دهید این است که عفونت را بدون درمان رها کنید. قبل از اینکه آسیب شدید عصبی رخ دهد (یا سایر مشکلات جدی سلامتی)، اگر فکر می‌کنید ممکن است عفونت داشته باشید، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک معمولاً می‌تواند عفونت را درمان کرده و علائم شما را کاهش داده یا از بین ببرد. اگر عفونت باعث گزگز دست شما شده باشد، احتمالاً پس از رفع آن، عفونت از بین خواهد رفت.
سموم
خوردن فلزات از طریق مکمل‌ها یا قرار گرفتن در معرض کارهای پرخطر، داروهای ضد رتروویروسی و شیمی درمانی همگی منابع احتمالی جذب سموم هستند.
اختلال مصرف الکل
نوشیدن زیاد الکل می‌تواند منجر به جذب ناکافی مواد مغذی مانند تیامین (ویتامین B1) شود که برای حفظ سلامت سیستم عصبی مهم است. با گذشت زمان، نداشتن تیامین کافی ممکن است منجر به بیماری‌هایی مانند “بری بری” و سندرم “ورنیکه کورساکوف” شود که هر دو باعث گزگز دست‌ها می‌شوند.
چه موقع به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر گزگز دستان شما موقتی است و مختص شرایط خاصی است، توجه داشته باشید که چه زمانی و در کجا اتفاق می‌افتد. مثلاً آیا دستان شما خیلی سرد و بی‌حس شده است؟ یا چیز تنگی به دور مچ خود بسته‌اید؟ گزگز یکباره ممکن است جای نگرانی نداشته باشد، به خصوص اگر به سرعت برطرف شود. اگر گزگز دست اغلب اتفاق می‌افتد، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- بی‌حسی در سایر قسمت‌های بدن
- فلج
- سرگیجه
- گیجی
- لکنت زبان
تشخیص گزگز دست
از آنجایی که گزگز دست‌ها یکی از علائم رایج چندین بیماری است، تعدادی آزمایش وجود دارند که یک متخصص برای تعیین علت زمینه‌ای انجام می‌دهد.
برخی از آزمایش‌های تشخیص گزگز دست عبارتند از:
- معاینه فیزیکی، که می‌تواند شامل معاینه عصبی باشد.
- آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون و ویتامین، از جمله موارد دیگر
- آزمایشات تصویربرداری، مانند اشعه ایکس، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
- تست‌های عملکرد عصبی، مانند الکترومیوگرافی، که فعالیت الکتریکی بافت عضلانی را هنگام تحریک عصب ثبت می‌کند.
- سابقه پزشکی برای درک عواملی مانند داروها و سایر شرایطی که ممکن است منجر به گزگز در دست شود.
درمان گزگز دست
از آنجایی که گزگز دست می‌تواند نشانه‌ای از سایر بیماری‌ها باشد، با درمان آن بیماری تسکین می‌یابد. به عبارت دیگر باید علت را مشخص کرد تا نحوه درمان را بیابیم. بسته به علت زمینه‌ای، درمان ممکن است شامل دارو یا درمان‌های حرفه‌ای باشد. به عنوان مثال، اگر گزگز ناشی از آسیب عصبی ناشی از آسیب فیزیکی باشد، درمان آن آسیب ممکن است شامل فیزیوتراپی باشد. اگر سوء مصرف الکل عاملی باشد، ممکن است مشاوره حرفه‌ای برای کمک به رفع چالش‌های اساسی که منجر به نوشیدن زیاد الکل می‌شود، توصیه شود.
درمان‌های خانگی
گزگز دست می‌تواند نشانه یک بیماری جدی باشد، بنابراین مراجعه به پزشک ضروری است. تا زمان مراجعه به پزشک می‌توانید درمان‌های زیر را برای درمان این عارضه در خانه امتحان کنید.
- استراحت
- داروهای ضد درد: از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) برای تسکین درد استفاده کنید، مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین).
- از وسایل حمایتی استفاده کنید: از آتل یا بالشتک برای کاهش فشار روی نقاط حساس در حین فعالیت استفاده کنید.
- از بریس استفاده کنید: بریس برای مچ، باعث تکان نخوردن دست به هنگام خوابیدن می‌شود.
- اصلاح حرکات و حالت بدن: رعایت ارگونومی محیط کار و اصلاح پوزیشن‌های بدن یا انجام ورزش‌های مخصوص، می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.
- تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کنید: ورزش، خواب، رژیم غذایی و مدیریت استرس می‌تواند تناسب اندام و گردش خون را بهبود بخشد.
کلام آخر
اگر این متن را به خوبی خوانده‌اید و هنوز مطمئن نیستید که چه عاملی ممکن است باعث گزگز دست شما شود، نگران نباشید. گزگز دست ممکن است ناشی از مسائل مختلفی باشد. با این حال، از آنجایی که علل آن از جزئی تا جدی متغیر است، همیشه ارزش بررسی و مراجعه به پزشک را دارد. اگر بیشتر از حد معمول دچار بی‌حسی، گزگز شدن، یا خواب رفتگی دست‌ها شده‌اید، وقت آن است که با پزشک خود تماس بگیرید.
سوالات متداول در مورد گزگز دست
گزگز دست ناشی از دیابت چگونه است؟
- بی‌حسی یا کاهش توانایی احساس درد یا تغییرات دما
- احساس گزگز یا سوزش
- درد شدید و کوبنده که ممکن است در شب بدتر شود
- حساسیت شدید به لمس (برای برخی افراد حتی وزن یک ملحفه نیز می‌تواند دردناک باشد).
علائم آسیب عصبی در دستان چیست؟
- از دست دادن حس در بازو، ساعد و یا دست.
- از دست دادن عملکرد در بازو، ساعد و یا دست.
- افتادگی مچ دست یا عدم توانایی در نگه داشتن مچ.
- کاهش توده عضلانی در بازو، ساعد و یا دست.
تفاوت بین بی‌حسی و گزگز دست چیست؟
بی‌حسی از بین می‌رود، کاهش می‌یابد یا تغییر می‌کند ولی گزگز یک احساسی همانند سوزن سوزن شدن است.
برای گزگز دست به چه پزشکی مراجعه کنم؟
می‌توانید به یک متخصص طب فیزیکی مراجعه کنید.
علت گزگز دست و پا در هنگام خواب چیست؟
این می‌تواند در اثر فشار بر روی اعصاب دست و پا به هنگام خوابیدن روی این اندام‌ها باشد.
چگونه می‌توانم هنگام خواب از گزگز دستانم جلوگیری کنم؟
یک پوزیشن خواب جدید را امتحان کنید، به خصوص به پهلو. از قرار دادن بازوهای خود در زیر بالش خودداری کنید، زیرا می‌تواند اعصاب را تحت فشار قرار دهد. اطمینان حاصل کنید که مچ دست شما خم نشده باشد، زیرا خم شدن می‌تواند منجر به گزگز شود. اگر اغلب به پشت می‌خوابید و دست‌هایتان را بالای سر قرار می‌دهید، سعی کنید آن‌ها را در کنار خود نگه دارید تا فشار عصبی را کاهش دهید.
گزگز در یک دست نشان دهنده چیست؟
این مورد می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله آسیب، ماندن در یک وضعیت برای مدت طولانی، مشکل گردش خون که جریان خون در دست‌ها را مختل می‌کند، یا سندرم تونل کارپال. گزگز در یک دست نیز می‌تواند در اثر آسیب عصبی ناشی از گرما یا سرمای شدید یا مواد سمی ایجاد شود.
