سردرد میتواند آنقدر شدید باشد که روز شما را خراب کند. گاهی اوقات دلیل سردرد میتواند با استرس، مشکلات سینوسی و میگرن مرتبط باشد. اما اگر سردرد شما ارتباطی با سر نداشته باشد؛ باید چه کار کرد؟ سردرد گردنی یا سرویکوژنیک، یک سردرد معمولی نیست. این عارضه مربوط به گردن است و درد آن به سر سرایت میکند. پزشکان به این نوع دردها، درد ارجاعی میگویند، یعنی دردی که در محلی به غیر از محل اصلی مشکل یا آسیب احساس میشود. در ادامه با علائم، منشا و درمان این نوع سردرد بیشتر آشنا خواهیم شد.
سردرد گردنی چیست؟
سردرد سرویکوژنیک یا سردرد گردنی، در گردن ایجاد میشود و به سر هم سرایت میکند. افراد ممکن است سردرد سرویکوژنیک را با سردردهای میگرنی یا سردردهای ناشی از استرس اشتباه بگیرند؛ چون این سردردها نیز ممکن است با گردن درد همراه باشند.
سردردهای سرویکوژنیک، سردردهای ثانویه هستند. سردردهای ثانویه ناشی از یک بیماری زمینهای دیگر هستند؛ مانند، آسیب رسیدن به گردن، عفونت یا فشار خون بالا. این امر وجه تمایز سردردهای ثانویه از سردردهای اولیهای مانند میگرن و سردردهای خوشهای است.
سردردهای گردنی، معمولا به صورت دردهای متناوب آغاز میشوند و ممکن است به دردهای مداوم تبدیل شوند. ویژگیهای مشترک سردردهای گردنی یا CGH عبارتند از:
- این درد از پشت گردن منشا میگیرد و در امتداد پیشانی، ناحیه اطراف چشم، شقیقه و گوش منتشر میشود.
- این درد ممکن است در امتداد شانه و بازو هم احساس شود.
- کاهش انعطاف پذیری گردن
- تورم چشم و تاری دید هم ممکن است در برخی موارد در سمت آسیب دیده رخ دهد.
- این درد معمولا فقط یک سمت سر و گردن را درگیر میکند؛ اما ممکن است تحت شرایطی هر دو سمت را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم سردرد گردنی
یکی از علائم سردرد گردنی، ایجاد سردرد در اثر حرکت ناگهانی گردن است. در بعضی از موارد در صورت ثابت ماندن گردن در یک حالت خاص، سردرد ایجاد میشود. علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درد در یک طرف سر یا صورت
- درد ثابت و بدون ضربان
- سردرد هنگام سرفه، عطسه یا تنفس عمیق
- سردرد ناگهانی که ممکن است چند ساعت یا چند روز ادامه پیدا کند.
- سفتی گردن به طوری که گردن قادر به حرکت مثل سابق نباشد.
- دردی که در یک نقطه خاص مانند پشت، جلو یا کنار سر یا چشم ایجاد میشود.
سردرد گردنی با میگرن متفاوت است اما بعضی از علائم آن مشابه میگرن است. به عنوان مثال، شما ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- احساس مشکل و ناراحتی در معده
- بالا آوردن
- درد در بازو یا شانه
- احساس ناراحتی و اذیت شدن در نور شدید
- احساس ناراحتی و بیماری در اثر صداهای بلند
- تاری دید
بعضی از افراد به سردرد گردنی و میگرن، به طور همزمان دچار میشوند این امر میتواند تشخیص عارضه اصلی را دشوار کند.
منشأ سردرد گردنی
سردردهای گردنی در اثر درگیر شدن چند ساختار آناتومیک، در بخش بالایی ستون فقرات ایجاد میشوند. اعصابی که در این بخش وجود دارند، میتوانند درد را از گردن به قسمتهای مختلف سر از جمله پیشانی، چشم، شقیقه و گوش منتقل کنند.
یک یا چند مورد از ساختارهای آناتومیک زیر، میتوانند منشا اصلی سردرد گردنی باشند:
مفاصل فاست
۲ مفصل کوچک بین مهرههای ستون فقرات وجود دارند که امکان حرکت بین مهرههای مجاور مثل C2 و C3 را فراهم میکنند. مفاصل فاست در محل گردن به دلیل اینکه وزن زیاد سر را تحمل میکنند؛ بیشتر مستعد آسیب هستند. در سردردهای گردنی معمولا مفاصل فاست در بخش فوقانی ستون فقرات که مربوط به مهرههای C1 تا C3 هستند، درگیر میشوند؛ البته احتمال آسیب و درگیری مفاصل فاست در سایر بخشهای ستون فقرات هم وجود دارد. حداقل ۷۰ درصد سردردهای گردنی به دلیل وارد آمدن آسیب به مفاصل فاست گردنی بین مهرههای C2 و C3 ایجاد میشوند.
مفصل آتلانتو-اکسیپیتال
این مفصل در محل اتصال استخوان پس سری با اولین مهره ستون فقرات، که به آن اطلس میگویند، قرار دارد. نخاع از این ناحیه عبور کرده و از جمجه به سمت ستون فقرات گردنی، پایین میآید.
دیسکهای بین مهرهای
دیسکهای بین مهرهای گردنی، در بین استخوانهای ستون فقرات قرار دارند و نقش ضربهگیر را ایفا میکنند، همچنین حرکت گردن را تسهیل کرده و با حفظ فاصله بین مهرهها، عملکرد اعصاب و مفاصل را بهبود میبخشند.
عضلات گردن
استفاده بیش از حد یا عدم استفاده از ماهیچههای گردن، موجب ضعف و گرفتگی این عضلات شده و میتواند به سردردهای گردنی منجر شوند. این مشکل میتواند مربوط به عضلات گردن یا حتی ماهیچههای تیغه شانه که از گردن منشاء میگیرند؛ باشد.
اعصاب گردنی
فشرده یا تحریک شدن اعصاب نخاعی گردن میتواند منجر به سردردهای گردنی شود. عصبی که شایعترین مفصل آسیب دیده (C2-C3) را در سردرد گردنی تحریک میکند، شاخه داخلی است. این عصب مسیر خود را برای تبدیل شدن به سومین عصب اکسیپیتال ادامه میدهد. این عصب در پشت سر و در اطراف پوست سر ادامه مییابد، مسیری که به دنبال آن درد گردنی آغاز میشود.
علل درد در سردرد گردنی
بسته به ساختارهای درگیر، چندین علت ممکن است باعث ایجاد سردردهای گردنی شوند. بعضی از این دلایل، عبارتند از:
- وارد شدن ضربه به مفاصل فاست، مانند شکستگی یا دررفتگی به دلیل زمین خوردن یا ورزش کردن.
- جراحت ضربهای یا شلاق مانند که معمولا در اثر تصادف اتومبیل از عقب ایجاد میشود.
- روماتیسم مفصلی مربوط به مفاصل فاست
- فتق دیسک که در آن لایه بیرونی دیسک (آنولوس فیبروزوس) پاره میشود و ماده ژله مانند داخلی (نوکلئوس پالپوزوس) و پروتئینهای التهابی نشت میکنند.
- انحطاط طبیعی ستون فقرات به دلیل افزایش سن و بیماریهایی مثل دیسک دژنراتیو گردن یا آرتروز مفاصل فاست.
- سرطان یا تومورهای خوشخیم در ناحیه گردن ممکن است اعصاب نخاعی گردن را فشرده سازند و باعث درد شوند.
عواملی که خطر ابتلا به سردرد گردنی را افزایش میدهند.
عواملی که خطر ابتلا به دیسک سرویکوژنیک یا دیسک گردنی را افزایش میدهند، عبارتند از:
- نوع شغل: آرایشگران، نجاران، رانندگان و سایر مشاغل مشابه، به دلیل وضعیت خاص سر در حین انجام کار، بیشتر در معرض ابتلا به سردرد گردنی هستند.
- فعالیتهای سنگین: طبق آمار، سردردهای گردنی در بین ورزشکاران، بویژه وزنهبرداران شایعتر است.
- وضعیت یا عارضه سر به جلو: نگه داشتن سر در حالت رو به جلو در حین انجام فعالیتهایی مانند کار مداوم با کامپیوتر، ممکن است در نهایت منجر به CGH یا سردرد گردنی شود.
- جنسیت: زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به سردرد گردنی هستند.
تشخیص سردرد گردنی
از آنجایی که سردردها انواع و دلایل مختلفی دارند، تشخیص قطعی سردرد گردنی دشوار است. برای تشخیص، پزشک شما را معاینه کرده و سوالاتی درباره وضعیت سلامتی شما میپرسد. پزشک باید بداند که شما در هنگام شروع درد چه کاری انجام میدهید و درد دقیقا در کجا قرار دارد. اگر سردرد به مرور بدتر میشود، با تب یا بثورات پوستی همراه است یا به سرتان ضربهای وارد شده و… حتما به پزشک اطلاع دهید. زیرا این علائم ممکن است نشانهای از یک مشکل سلامتی جدیتر باشند و نیاز به مراقبت بیشتری داشته باشند. اگر سردرد شما ناگهانی یا بسیار دردناک است و با سرگیجه همراه است، ممکن است به مراقبتهای اورژانسی نیاز داشته باشید.
برای تشخیص دقیقتر علت سردرد، پزشک موارد زیر را بررسی میکند:
- اشعه ایکس: از اشعه ایکس برای تصویربرداری از مهرههای ستون فقرات گردنی استفاده میشود.
- توموگرافی کامپیوتری یا (CT) اسکن: در این روش از تابش چندین اشعه ایکس با زوایای مختلف برای تصویربرداری استفاده میشود. این روش اطلاعات بیشتری نسبت به تصویربرداری با اشعه ایکس ارائه میدهد.
- اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): در این روش از آهنرباها و امواج رادیویی قدرتمند برای ایجاد تصاویر دقیق از سر، گردن و ستون فقرات استفاده میشود.
همچنین ممکن است پزشک “بلوک عصبی” را برای تشخیص پیشنهاد دهد. در این روش، پزشک متخصص داروی بیحس کنندهای را در اعصاب خاصی در پشت گردن تزریق میکند. اگر سردرد بعد از بلوک عصبی از بین رفت، یعنی سردرد شما ناشی از یک عارضه در محل گردن بوده است. همچنین بلوک عصبی نیز یکی از راههای درمان سردردهای گردنی است.
روشهای درمان غیرجراحی برای سردرد گردنی
روشهای درمان سردردهای گردنی برای از بین بردن علت درد و یا تسکین آن متمرکز است. روشهای درمانی از فردی به فرد دیگر و با توجه به شدت علائم میتواند متفاوت باشد. برخی از روشهای درمان سردرد گردنی عبارتند از:
درمانهای خانگی
نوعی فیزیوتراپی به نام SNAG میتواند مفید باشد. در روش فیزیوتراپی SNAG از یک حوله برای ماساژ دادن نواحیای از گردن که موجب ایجاد درد شدهاند؛ استفاده میشود. فیزیوتراپیست میتواند به فرد یاد دهد که چگونه SNAG را در خانه انجام دهد. در آزمایشی که در سال ۲۰۲۱ انجام شد؛ دریافتند که تکنیکهای SNAG در کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی در افراد مبتلا به سردردهای گردنی مؤثر است.
همچنین ممکن است ورزشهای خاص و درمانهای جایگزین به تسکین دردهایی مثل سردرد گردنی کمک کنند. این کارها عبارتند از:
- تمرین تنفس عمیق
- یوگا
- تکنیکهای کسب آرامش
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی اغلب اولین خط درمان برای سردردهای گردنی است. افراد میتوانند از یک فیزیوتراپیست برای ایجاد برنامههای درمانی تخصصی کمک بگیرند. در اولین قرار ملاقات، فیزیوتراپیست منبع درد را شناسایی میکند سپس برنامههای درمانی را پیشنهاد میدهد. در فیزیوتراپی میتوان بافت نرم را تحریک کرد و با حرکت دادن مفاصل به اطراف، درد را کاهش داد.
داروها
پزشک برای تسکین درد، میتواند مسکنهای بدون نسخه را برای شما تجویز کند. داروهایی که سردردهای گردنی را درمان میکنند؛ عبارتند از:
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن
- شل کنندههای عضلانی
- داروهای ضد تشنج
- داروهای ضد افسردگی
بلوکهای عصبی
همانطور که در بالا ذکر شد، پزشک میتواند داروهای بیحس کننده را به اعصاب و مفاصل سر و گردن تزریق کند. این کار معمولا باعث تسکین درد شده و میتواند منبع درد را تعیین کند.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
در روش TENS، پزشک الکترودهای کوچکی را روی پوست نصب میکند و با استفاده از آنها سیگنالهای الکتریکی کوچکی را برای تحریک اعصاب نزدیک محل درد ارسال میکند. با این حال، تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۹ انجام شد شواهد کمی درباره اثربخشی TENS در درمان گردن درد پیدا کرد.
روشهای تزریقی برای درمان سردرد گردنی
روشهای درمانی تزریقی معمولا شامل تزریق داروهای ضدالتهابی یا داروهای مسکن میشوند، این روشها کم تهاجمی بوده و اغلب موثر واقع میشوند. همچنین این روش در کنار سایر روشهای درمانی، موجب راحتتر شدن فرایند درمان میشود. چند تکنیک تزریقی برای تسکین درد ناشی از سردرد گردنی یا CGH در ادامه مورد بحث قرار گرفته است.
نوروتومی فرکانس رادیویی
اگر منبع درد با روشهایی مانند تزریق فاست گردنی یا فلوروسکوپی با کمک بلوک شاخه داخلی (راهنمای اشعه ایکس) تائید شده باشد، نوروتومی فرکانس رادیویی ممکن است مفید باشد. شایع ترین عصب تحت درمان با این روش، عصب اکسیپیتال سوم است که مفصل C2-C3 و شاخههای داخلی C3 و C4 پشتی را دارای شوک میکند. در این روش سوزن فرکانس رادیویی از طریق فلوروسکوپی به کنار عصب هدایت میشود. برای اطمینان از نزدیکی به عصب مورد نظر، ممکن است مقدار کمی جریان الکتریکی عبور داده شود تا دردی را به طور لحظهای ایجاد کند. پس از شناسایی دقیق محل، نوک سوزن گرم میشود و با حرارت، ضایعهای روی عصب هدف ایجاد میشود. ضایعه ایجاد شده روی عصب از ارسال سیگنال درد به مغز جلوگیری میکند. اعصاب نهایتا بعد از گذشت یک سال بازسازی میشوند، در این صورت ممکن است درد مجددا عود کند، البته ممکن است این اتفاق پیش نیاید.
تزریق استروئید اپیدورال به گردن
در این روش، یک سوزن با هدایت فلوروسکوپی در فضای اپیدورال (فضای اطراف ریشه عصبی حاوی مایع مغزی نخاعی و اعصاب) وارد میشود. سپس از تزریق داروی استروئیدی، برای پوشاندن اعصاب ناحیه استفاده میشود. هدف از این کار، کاهش التهاب موضعی و کاهش درد عصبی است.
تزریق استروئید داخل مفصل گردن
تزریق استروئید ممکن است برای تسکین درد و التهاب مفاصل فاست انجام شود. مفصل اطلسی_محوری جانبی منبع مشترکی است که برای این نوع روشها مشخص شدهاست. برای هدایت سوزن به مفصل فاست، از روش افزایش کنتراست با هدایت فلوروسکوپی استفاده میشود؛ سپس دارو را در داخل مفصل تزریق میکنند.
روشهای درمانی جراحی برای سردردهای گردنی
در موارد نادری که روشهای غیر جراحی، مانند انواع تزریقها یا بلوک عصبی، که منبع درد را شناسایی کردهاند اما نتوانستهاند سردردهای گردنی را تسکین دهند؛ از روشهای جراحی استفاده میشود. روشهای جراحی برای درمان سردردهای گردنی عبارتند از:
رفع فشار و نورولیز میکروسکوپی عصب
در این روش سعی میشود که با برداشتن بافتهای پیوندی، مثل رباطها، رگهای خونی یا سایر بافتها، فشار را از روی عصب بردارند. نورولیز یک تکنیک جراحی قابل قبول نیست، زیرا شواهدی وجود دارند که نشان میدهند بافت اسکار ایجاد شده بعد از جراحی، موجب ایجاد درد میشود.
نورکتومی
در این روش، تمام یا بخشی از عصب، برای از بین بردن درد برداشته میشود. این روش معمولا بر روی عصب اکسیپیتال بزرگ انجام میشود.
آرترودز مفصل اطلس محوری
آرترودز یا همجوشی، یک روش جراحی مفصل اطلس است که برای درمان درد مفصل اطلس محوری استفاده میشود. این روش حرکت را محدود کرده، ثبات را افزایش داده و درد را کاهش میدهد.
دیسککتومی و فیوژن سرویکس قدامی (ACDF)
این جراحی شامل برداشتن دیسک بین مهرهای آسیب دیده از ستون فقرات گردنی و ایجاد پیوند استخوان است تا دو مهره مجاور به هم متصل شوند. این روش میتواند مواردی را که ممکن است باعث التهاب و درد شده باشند، مانند دیسک آسیب دیده، را از بین ببرد و فضای بیشتری برای عملکرد اعصاب نخاعی و نخاع ایجاد کند.
آرتروپلاستی دیسک گردن (CDA)
اهداف CDA مشابه ACDF است. با این حال به جای همجوشی، دیسک آسیب دیده با یک دیسک مصنوعی جایگزین میشود تا حرکات بین مهرهای حفظ شوند. همواره تحقیقاتی درباره میزان اثربخشی این روش در حال انجام است.
پیشگیری از سردردهای گردنی
برخی از انواع سردردهای گردنی قابل پیشگیری نیستند. این موارد معمولا شامل شرایطی مانند استئوآرتریت میشوند که با افزایش سن به وجود میآیند. بعضی از روشهای مدیریت درد ممکن است از این سردردها جلوگیری کنند. به طور مثال، شما میتوانید در هنگام نشستن یا رانندگی، در وضعیت بدنی خوبی قرار بگیرید یا در هنگام خواب، سر خود را خیلی بالاتر از سطح بدن قرار ندهید؛ در هنگام خواب سعی کنید سر، گردن و بدن خود را در یک راستا قرار دهید و در هنگام نشستن از گردنبند طبی استفاده کنید. همچنین در هنگام ورزش کردن از آسیب رسیدن به سر و گردن جلوگیری کنید.
سؤالات متداول
چگونه بفهمم سردرد من گردنی است؟
سردردهای گردنی با دردشان قابل تشخیص هستند. درد در پشت گردن و در امتداد پیشانی، ناحیه اطراف چشم، شقیقه و گوش منتشر میشود.
سردرد گردنی چه احساسی دارد؟
سردرد گردنی به صورت یک درد ثابت و بدون ضربان در پشت و پایه جمجمه ظاهر میشود که گاهی به سمت پایین به سمت گردن و بین تیغههای شانه کشیده میشود.
چه چیزی سردرد گردنی را بدتر میکند؟
مشخصه سردرد گردنی، محدود کردن حرکات سر و گردن است. در این صورت با حرکت دادن گردن، سردرد بدتر میشود.
چه مدت طول میکشد تا سردرد گردنی برطرف شود؟
یک “دوره سردرد گردنی” میتواند یک ساعت تا یک هفته طول بکشد. سردرد گردنی معمولا در یک سمت سر است و معمولا در همان سمن گردن هم گرفتگی دارد.
آیا سردردهای گردنی جدی هستند؟
سردردهای گردنی قابل درمان هستند، اما علت ایجاد آنها نیز در روند درمان موثر است. اگر سردرد مکرر دارید، باید برای تشخیص به پزشک مراجعه کنید. اگر سردرد گردنی درمان نشود، میتواند به بدتر شدن وضعیت گردن منجر شود.
برای درمان سردرد گردنی، باید به چه پزشکی مراجعه کرد؟
فیزیوتراپی و داشتن یک برنامه ورزشی مداوم بهترین نتیجه را برای درمان سردرد گردنی به همراه دارد. سایر متخصصانی که ممکن است بتوانند سردردهای گردنی را درمان کنند، عبارتند از فیزیوتراپها، متخصصان درد، متخصص طب فیزیکی و گاهی جراحان مغز و اعصاب یا جراحان ارتوپد.
اولین روش درمانی برای رفع سردردهای گردنی چیست؟
فیزیوتراپی خط اول درمان محسوب میشود. ماساژ درمانی و ورزش هم در درمان سردردهای گردنی موثر هستند.
