“گزگز” یک احساس مور مور شدن و خواب رفتگی ناراحت کننده است که معمولا در بازوها، پاها یا دست‌ها احساس می‌شود. این احساس، نشانه تحریک عصب و ارسال سیگنال‌های اضافی است. چنین احساساتی گاهی اوقات می‌تواند خوش خیم و موقت باشد. اما در بسیاری از موارد، خواب رفتگی دست‌ها، پاها یا هر دو می‌تواند شدید، اپیزودیک یا مزمن باشد. همچنین می‌تواند با علائم دیگری مانند درد، خارش، بی‌حسی و تحلیل عضلانی همراه باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد احساس گزگز شدن در دست و پا به خواندن این مطلب بپردازید.
احساس گزگز چیست؟
“گزگز” احساس مور مور شدن یا خارش پوست است که معمولاً در دست‌ها یا پاها احساس می‌شود. گاهی اوقات گفته می‌شود که منطقه آسیب دیده “خواب رفته است”. یکی از علل شایع مور مور شدن، تکیه دادن یا خوابیدن به طرز نامناسبی روی بازو یا پا است که یا به اعصاب فشار می‌آورد یا خونرسانی به ناحیه را کاهش می‌دهد. با تغییر موقعیت فیزیکی، به طور معمول این احساس خود به خود از بین می‌رود؛ زیرا اعصاب دوباره شروع به ارسال پیام به مغز و نخاع می‌کنند. در برخی موارد، این گزگز پاها به دلیل آسیب موقت یا دائمی عصبی یا اختلالات خاصی در سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود. در صورت بروز حملات مکرر یا مداوم مور مور شدگی، به پزشک خود مراجعه کنید.
علائم خواب رفتگی
ویژگی‌های رایج گزگز شدن عبارتند از:
- احساس مور مور
- بی‌حسی
- از بین رفتن این احساسات چند دقیقه پس از تغییر وضعیت بدن
دست‌ها، بازوها و پاها قسمت‌هایی از بدن هستند که بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
علل گزگز دست و پا
عوامل زیادی می‌توانند باعث احساس گزگز در دست‌ها و پاها شوند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
دیابت
دیابت یکی از شایع‌ترین علل نوروپاتی محیطی است که حدود ۳۰ درصد موارد را تشکیل می‌دهد. در نوروپاتی دیابتی، مور مور شدن و سایر علائم، اغلب ابتدا در هر دو پا ایجاد می‌شود و سپس از پاها بالا می‌رود و به دنبال آن گزگز و سایر علائمی که هر دو دست را تحت تاثیر قرار می‌دهند تا بازوها بالا می‌روند. حدود دو سوم افراد مبتلا به دیابت اشکال خفیف تا شدید آسیب عصبی دارند. در بسیاری از موارد، این علائم اولین نشانه دیابت هستند.
درمان
نگه داشتن مداوم قند خون در محدوده هدف، راه پیشگیری یا به تاخیر انداختن آسیب عصبی است. مدیریت خوب قند خون حتی ممکن است برخی از علائم فعلی شما را بهبود بخشد. پزشک شما بهترین محدوده هدف را برای شما بر اساس عواملی از جمله سن شما، مدت زمانی که دیابت داشته‌اید و سلامت کلی شما تعیین خواهد کرد.
سندرم گیرافتادگی عصب
برخی از نمونه‌های سندرم گیرافتادگی عصب عبارتند از: سندرم تونل کارپال، فلج عصب اولنار، فلج عصب پرونئال و فلج عصب رادیال. سندرم گیرافتادگی عصب می‌تواند باعث شود اعصاب دست و پا بین ماهیچه‌ها یا رباط‌ها گیر کرده و علائم گزگز را ایجاد کند.
درمان
درمان سندرم گیرافتادگی عصب، اغلب با تغییر شیوه زندگی و درمان‌های غیرتهاجمی آغاز می‌شود. درمان بیماری زمینه‌ای که باعث این سندرم می‌شود نیز ممکن است علائم را کاهش دهد. در موارد شدید، سندرم گیرافتادگی عصب ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
بیماری‌های سیستمیک
بیماری سیستمیک، بیماری‌ای است که سایر قسمت‌های بدن یا حتی کل بدن را درگیر می‌کند. بیماری‌های سیستمیک شامل اختلالات کلیوی، بیماری کبد، آسیب عروقی و بیماری‌های خونی، آمیلوئیدوز، اختلالات بافت همبند، التهاب مزمن، عدم تعادل هورمونی (از جمله کم‌کاری تیروئید) و سرطان‌ها و تومورهای خوش خیم است که به اعصاب آسیب می‌رسانند.
درمان
درمان شامل رسیدگی به علت بیماری می‌باشد. بیماری‌های سیستمیک را می‌توان با استفاده از روش‌های بسیاری درمان کرد و پزشک بهترین روش درمانی را بر اساس علت، علائم و وضعیت بیمار توصیه می‌کند.
کمبود ویتامین
برای داشتن اعصاب سالم به ویتامین‌های E ،B1 ،B6 ،B12 و نیاسین نیاز دارید. به عنوان مثال، کمبود B12 می‌تواند منجر به کم‌خونی خطرناک شود که یکی از دلایل مهم نوروپاتی محیطی است. اما B6 بیش از حد نیز می‌تواند باعث گزگز دست و پا شود.
درمان
بهترین راه برای درمان مور مور شدگی ناشی از کمبود ویتامین، افزایش مصرف ویتامین بر اساس تجویز پزشک و اطمینان از مصرف مکمل‌های مورد نیاز است. پزشک شما ممکن است آزمایشاتی را انجام دهد تا بفهمد که چه نوع کمبود ویتامینی باعث این مشکل شده است.
اعتیاد به الکل
در افرادی که اعتیاد به الکل دارند، به دلیل عادات غذایی نامناسب، که یکی از دلایل رایج نوروپاتی محیطی است، احتمال کمبود تیامین یا سایر ویتامین‌های مهم بیشتر است. همچنین ممکن است اعتیاد به الکل، خود باعث آسیب عصبی شود، وضعیتی که برخی از محققان آن را نوروپاتی الکلی می‌نامند.
درمان
مدیریت مصرف الکل، اولین قدم برای جلوگیری از بدتر شدن وضعیت است. در مراحل اولیه اعتیاد، زودتر به بهبودی خواهید رسید. پزشک شما ممکن است برخی از داروها را نیز برای کمک به این بیماری تجویز کند.
قرار گرفتن در معرض سموم
این مواد سمی شامل فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک، جیوه و تالیم و برخی مواد شیمیایی صنعتی و محیطی می‌شود. همچنین شامل برخی داروها -به ویژه داروهای شیمی درمانی که برای سرطان ریه استفاده می‌شود.- و همچنین برخی از داروهای ضد ویروسی و آنتی بیوتیکی نیز می‌شود.
درمان
درمان اصلی مسمومیت با فلزات سنگین، اتمام قرار گرفتن در معرض فلز است. درمان همچنین شامل استفاده از عوامل کلات کننده مختلف است که باعث می‌شود عنصر سمی (سم) به ماده دارویی متصل شود و از طریق ادرار دفع شود. سه داروی رایج برای درمان مسمومیت با فلزات شامل BA (دیمرکاپرول)، کلسیم EDTA (کلسیم دی سدیم ورسنات) و پنی‌سیلامین می‌باشند.
عفونت
عفونت‌ها عبارتند از بیماری لایم، زونا (واریسلا زوستر)، سیتومگالوویروس، اپشتین بار، هرپس سیمپلکس و HIV و ایدز.
درمان
درمان عفونت منجر به درمان احساس خواب رفتگی دست و پا می‌شود. بسته به نوع عفونت، پزشک ممکن است داروها، مکمل‌ها، پمادها یا سایر اشکال درمانی را تجویز کند.
بیماری‌های خود ایمنی
این بیماری‌ها شامل پلی نوروپاتی دمیلینه کننده التهابی مزمن، سندرم گیلن باره، لوپوس و آرتریت روماتوئید است. این سندروم‌ها باعث می‌شوند که سیستم ایمنی به اعصاب سالم حمله کند و به آن‌ها آسیب برساند و باعث ایجاد علائم مختلفی از جمله احساس گزگز دست و پا شود.
درمان
اختلالات خود ایمنی به طور کلی قابل درمان نیستند، اما در بسیاری از موارد می‌توان این بیماری‌ها را کنترل کرد. معمولا درمان‌ها شامل داروهای ضدالتهابی، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و فیزیوتراپی است.
اختلالات ارثی یا ژنتیکی
موارد ارثی یا ژنتیکی شامل گروهی از بیماری‌ها می‌شوند که ممکن است علائم حسی و حرکتی از خود بروز دهند. شایع‌ترین نوع آن بیماری “شارکو ماری توث” است. این اختلالات ژنتیکی می‌توانند باعث احساس مور مور شدن در دست و پا شوند.
درمان
هیچ درمانی برای CMT (اختلالات ارثی) وجود ندارد، اما درمان‌های فیزیکی، بریس‌ها، سایر وسایل ارتوپدی و جراحی ارتوپدی، همگی می‌توانند به افراد کمک کنند تا با علائم ناتوان‌کننده بیماری کنار بیایند. علاوه بر این، برای افرادی که درد شدید عصبی دارند، می‌توان داروهای مسکن تجویز کرد.
آسیب
آسیب، اغلب با تروما مرتبط است، به طوری که اعصاب می‌توانند به روش‌های دیگر فشرده، له شوند یا آسیب ببینند و منجر به درد عصبی شوند. به عنوان مثال می‌توان به فشردگی عصب ناشی از فتق دیسک یا دررفتگی استخوان اشاره کرد.
درمان
احساس گزگز ناشی از آسیب‌هایی مانند فتق دیسک یا در رفتگی استخوان را می‌توان با درمان خود آسیب برطرف کرد. استخوان دررفته را می‌توان با استفاده از بریس و فیزیوتراپی، و فتق دیسک را با استفاده از روش‌های مختلف درمان کرد.
مولتیپل اسکلروزیس (MS)
این بیماری باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن شما به غلاف میلین چربی اطراف رشته‌های عصبی در سراسر بدن شما حمله کند. مور مور شدن در دست‌ها و پاها یک علامت شایع است.
درمان
هیچ درمانی برای مولتیپل اسکلروزیس (MS) وجود ندارد، اما داروها و تغییرات سبک زندگی می‌توانند به شما در مدیریت بیماری کمک کنند. برای یافتن درمانی که برای شما بهترین بوده و کمترین عوارض جانبی را داشته باشد، از نزدیک با پزشک خود همکاری کنید. داروها، مکمل‌های ویتامین و تغییر شیوه زندگی، همگی می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند.
چه زمانی نگران باشیم؟
بیشتر اوقات، احساس خواب رفتگی در دست و پا، فقط یک احساس عجیب اما بی‌ضرر است که هر از گاهی آن را تجربه می‌کنیم. اما می‌تواند جدی‌تر نیز باشد. در برخی موارد، عصب ممکن است به طور جدی آسیب ببیند، شاید در یک تصادف؛ و ممکن است بعد از مدتی دچار درد مداوم و گزگز دست و پا شوید. یک مثال خوب، سندرم تونل کارپال یا نوروپاتی دیابتی است. در این موارد، احساس گزگز می‌تواند یک سیگنال خطرناک باشد.
تشخیص گزگز دست و پا
اگر به دنبال درمان احساس گزگز دست و پایتان هستید، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و یک تاریخچه پزشکی گسترده را در مورد علائم، محیط کار، عادات اجتماعی (از جمله مصرف الکل)، قرار گرفتن در معرض مواد سمی، خطر HIV یا سایر بیماری‌های عفونی و نیز سابقه خانوادگی بیماری عصبی می‌گیرد.
آن‌ها همچنین ممکن است آزمایشات دیگری را انجام دهند، مانند:
- آزمایش خون: در این آزمایش، دیابت، کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کبد یا کلیه، سایر اختلالات متابولیک و علائم فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی بررسی می‌شود.
- بررسی مایع مغزی نخاعی: این آزمایش، آنتی بادی‌های مرتبط با نوروپاتی محیطی را شناسایی می‌کند.
- الکترومیوگرام (EMG): آزمایشی از فعالیت الکتریکی عضله
- سرعت هدایت عصبی (NCV)
- سایر آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- توموگرافی کامپیوتری (CT)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- بیوپسی عصبی
- بیوپسی پوست برای مشاهده انتهای رشته‌های عصبی
نحوه جلوگیری از گزگز دست و پا
رویکردهای زیر ممکن است به جلوگیری از ایجاد حس مور مور شدگی قبل از شروع آن کمک کنند:
- ماساژ
- یوگا یا مدیتیشن را امتحان کنید.
- آرام باشید.
- جوراب یا دستکش بپوشید.
- به اندازه کافی بخوابید.
سوالات متداول
چه زمانی باید نگران مور مور شدن دست و پا باشم؟
گزگز مداوم ممکن است نشانه شرایط جدیتری مانند آسیب عصبی یا التهاب باشد. در صورت تداوم، به پزشک مراجعه کنید.
آیا احساس مور مور شدگی در هر روز طبیعی است؟
حملات گاه به گاه آن معمولاً دلیلی برای نگرانی نیست. اما، اگر داروهای خانگی را امتحان کرده‌اید و علائم شما شدید یا طولانی مدت است، باید به پزشک مراجعه کنید.
کمبود چه ویتامینی باعث ایجاد گزگزدست و پا می‌شود؟
کمبود ویتامین B-12 ممکن است باعث بروز گزگز در دست و پا شود. این علامت به این دلیل رخ می‌دهد که ویتامین نقش مهمی در سیستم عصبی ایفا می‌کند و فقدان آن می‌تواند باعث ایجاد مشکلات هدایت عصبی یا آسیب عصبی در افراد شود.
آیا فشار خون بالا می‌تواند باعث ایجاد گزگز دست و پا شود؟
سطح فشار خون بالا یکی از علل بالقوه این احساس در دست‌ها و پاها است.
چه سمومی باعث گزگز در دست و پا می‌شود؟
سموم رایجی که می‌توانند باعث گزگز دست و پا شوند، سرب، جیوه، آرسنیک و تالیم هستند. برخی از حشره‌کش‌ها و حلال‌های آلی نیز می‌توانند منجر به این احساس شوند.
آیا کم آبی بدن باعث گزگز می‌شود؟
بله. عوارض کم آبی بدن شامل مور مور شدن دست‌ها و انگشتان است.
آیا اضطراب می‌تواند باعث خواب رفتگی دست و پا شود؟
شما ممکن است بی‌حسی ناشی از اضطراب را به طرق مختلف تجربه کنید. برای برخی، این شامل خواب رفتگی دست و پا است.
