اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهرههای کمر، یک بیماری ستون فقرات است که باعث کمردرد می‌شود. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که یکی از مهرههای ستون فقرات جابهجا شود و روی مهره زیرین خود بلغزد. در برخی موارد، روش‌های درمانی غیر جراحی می‌توانند علائم را تسکین دهند. اگر اسپوندیلولیستزیس شدید باشد، جراحی معمولا نتایج موفقیت‌آمیزی را ارائه می‌دهد.
علائم سرخوردگی مهرههای کمر
در بسیاری از موارد، بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهرههای کمر علائم واضحی ندارند. حتی ممکن است این عارضه تا زمانی که برای مشکل دیگری به پزشک مراجعه نکنید و یا به طور اتفاقی از کمر تصویربرداری نکنید؛ تشخیص داده نشود.
شایع‌ترین علامت این عارضه کمردرد است. این درد ممکن است:
- احساسی شبیه به کشیدگی عضله داشته باشید.
- به باسن و پشت ران هم سرایت کند.
- با انجام فعالیت، شدت می‌گیرد و با استراحت بهبود می‌یابد.
در بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزیس، اسپاسم عضلانی ممکن است منجر به ایجاد علائم و نشانه‌های اضافی شود، از جمله:
- گرفتگی و سفتی پشت
- سفت شدن ماهیچه همسترینگ (ماهیچه های پشت ران)
- مشکل در ایستادن و راه رفتن
بیمارانی که به اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی شدید مهره‌ها دچار هستند؛ ممکن است در یک یا هر دو پا دچار گزگز، بی‌حسی یا ضعف شوند. این علائم ناشی از ایجاد فشار روی ریشه عصب نخاعی هنگام خروج از کانال نخاعی در نزدیکی محل جابهجایی مهره است.
دلایل سرخوردگی مهرههای کمر
علت سرخوردگی مهرههای کمر یا اسپوندیلولیستزیس با توجه به سن، وراثت و سبک زندگی می‌تواند متفاوت باشد. کودکان نیز ممکن است به دلیل یک نقص مادرزادی یا آسیب رسیدن به ستون فقرات، به این عارضه دچار شوند. به طوری کلی، اگر در فردی در خانواده شما به این عارضه دچار است؛ ممکن است این مشکل برای بقیه افراد خانواده با هر سنی، نیز رخ دهد. رشد سریع در دوران نوجوانی هم یکی دیگر از علل سرخوردگی مهرههای کمر است.
انجام ورزش‌های خاصی هم ممکن است باعث کشش بیش از حد و فشار آمدن به ستون فقرات شود. ورزش‌های زیر ممکن است باعث ایجاد این وضعیت شوند:
- فوتبال
- ژیمناستیک
- دو و میدانی
- وزنه برداری
اسپوندیلولیز اغلب زمینه ساز اسپوندیلولیستزیس است. اسپوندیلولیز وضعیتی است که مهره دچار شکستگی شده، اما هنوز جابهجا نشده و روی مهره پایینی سرنخوده است.
انواع سرخوردگی مهرههای کمر
انواع اسپوندیلولیستزیس عبارتند از:
- اسپوندیلولیستزیس مادرزادی: این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که ستون فقرات کودک قبل از تولد آنطور که باید شکل نگیرد. در این صورت، مهره‌ها به دلیل قرارگیری نامرتب در کنار هم، در آینده در معرض سرخودن و جابهجایی قرار می‌گیرند.
- اسپوندیلولیستزیس ایستمی: در نتیجه اسپوندیلولیز ایجاد می‌شود. در این صورت ترک یا شکستگی ایجاد شده در مهره باعث ضعیف شدن آن می‌شود.
- اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو: این حالت شایع‌ترین نوع سرخوردگی مهره‌هاست و عمدتا به دلیل افزایش سن ایجاد می‌شود. با گذشت زمان و افزایش سن، دیسک‌هایی که از مهره‌ها حفاظت میکنند؛ مایع درون خود را از دست می‌دهند. با نازک شدن دیسک‌ها، احتمال اینکه مهره از جای خود خارج شود؛ وجود خواهد داشت.
انواع کمتر شایع اسپوندیلولیستزیس عبارتند از:
- اسپوندیلولیستزیس تروماتیک: این حالت زمانی رخ می‌دهد که مهره در اثر یک آسیب از جای خود خارج شود.
- اسپوندیلولیستزیس پاتولوژیک: این حالت زمانی رخ می‌دهد که یک بیماری دیگر مثل پوکی استخوان یا تومور باعث لغزش یا سرخوردن مهره شود.
- اسپوندیلولیستزیس: پس از جراحی در این صورت لغزش مهره به دلیل جراحی در محل ستون فقرات رخ می‌دهد.
اسپوندیلولیستزیس با توجه به اینکه مهره چقدر از جای اصلی خود دور شده است، به انواع و درجاتی تقسیم می‌شود. این درجه بندی‌ها عبارتند از:
- درجه ۱: ۲۵ درصد از بدنه مهره به جلو سر خورده است. این حالت خفیف‌ترین نوع سرخوردگی است.
- درجه ۲: بین ۲۵ تا ۵۰ درصد از بدنه مهره به سمت جلو سر خورده است.
- درجه ۳: بین ۵۰ تا ۷۵ درصد از بدنه مهره به سمت جلو سر خورده است.
- درجه ۴: بین ۷۵ تا ۱۰۰ درصد از بدنه مهره به سمت جلو سر خورده است.
- درجه ۵: مهره کاملا از جای خود خارج شده و به نظر می‌رسد که از ستون فقرات جدا شده است.
تشخیص سرخوردگی مهره های کمر
چندین روش برای تشخیص بیماری اسپوندیلولیستزیس وجود دارد:
تشخیص فیزیکی
در این روش پزشک معاینه را با بررسی سابقه پزشکی شما و پرسیدن سوالاتی درباره وضعیت سلامت عمومی و علائمی که دارید؛ شروع میکند. همچنین درباره ورزش‌هایی که انجام می‌دهید نیز از شما سوال می‌شود. کسانی که ورزش‌هایی انجام می‌دهند که بیش از حد به کمر فشار وارد میکند؛ بیشتر احتمال دارد که به اسپوندیلولیز یا اسپوندیلولیستزیس دچار شده باشند.
پزشک کمر و ستون فقرات شما را با دقت معاینه میکند و موارد زیر را کنترل میکند:
- مناطق حساس
- محدودیت‌های حرکتی
- اسپاسم عضلانی
- ضعف عضلانی
همچنین پزشک نحوه راه رفتن شما را نیز مشاهده و بررسی میکند. در برخی موارد، سفت شدن عضله همسترینگ ممکن است باعث شود که بیمار به طرز نامناسبی بایستد یا در هنگام راه رفتن مشکل داشته باشد.
تصویربرداری با اشعه ایکس
اشعه ایکس، تصاویر واضحی از ساختارهای متراکمی مانند استخوان، ارائه می‌دهد. پزشک ممکن است برای بررسی شکستگی‌های احتمالی و مشاهده وضعیت تراز مهره‌ها، عکسبرداری با اشعه ایکس از کمر را از زوایای مختلف برای شما تجویز کند.
اگر اشعه ایکس ترک یا شکستگی را در قسمت Pars Interarticularis مهره چهارم یا پنجم کمری نشان دهد، نشانه اسپوندیلولیز است. اگر شکستگی در قسمت Pars Interarticularis باشد و مهره به سمت جلو حرکت کرده باشد، نشانه اسپوندیلولیستزیس است. عکسبرداری با اشعه ایکس از پهلو به پزشک کمک میکند تا میزان لغزش به سمت جلو را تعیین کند.
سی‌تی‌اسکن
در سی‌تی‌اسکن، توموگرافی کامپیوتری اشعه ایکس با فناوری کامپیوتر ترکیب شده است تا تصاویر دقیق‌تری نسبت به تصویربرداری با اشعه ایکس ساده تولید کند. سی‌تی‌اسکن می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا در مورد شکستگی یا لغزش اطلاعات بیشتری کسب کند که این امر می‌تواند در برنامه‌ریزی درمان مفید باشد. از آنجایی که طی سی‌تی‌اسکن، فرد نسبت به تصویر برداری با اشعه ایکس، بیشتر در تماس به اشعه قرار دارد، ممکن است پزشک در برخی شرایط سی‌تی‌اسکن را تجویز نکند.
ام آر آی (MRI)
اسکن رزونانس مغناطیسی (MRI)، تصاویر بهتری از بافت‌های نرم بدن نسبت به اشعه ایکس ارائه می‌دهد. MRI می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا تشخیص دهد که آیا انحطاط اولیه دیسک‌های بین مهره‌ای وجود دارند یا خیر و یا اینکه مهره جابهجا شده روی ریشه‌های عصبی نخاعی فشار می‌آورد یا خیر. همچنین می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که آیا ناحیه بین مفصلی آسیب دیده‌است یا خیر.
درمان سرخوردگی مهرههای کمر
اگر اسپوندیلولیستزیس به درجات بالاتر پیشرفت نکرده باشد، می‌توان آن را با درمان‌های غیرتهاجمی مانند فیزیوتراپی طبق دستور پزشک، درمان کرد. در غیر اینصورت، اسپوندیلولیستزیس ممکن است در مرحله‌ای باشد که تنها راه درمان، جراحی باشد.
استراحت کردن
اجتناب از ورزش و سایر فعالیت‌هایی که فشار بیش از حدی را به کمر وارد میکنند، اغلب می‌تواند به بهبود کمردرد و سایر علائم کمک کند.
استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
NSAIDها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند به کاهش تورم و تسکین کمردرد کمک کنند. استفاده مداوم از NSAID ممکن است انحطاط ستون فقرات رادیوگرافیک را نیز کاهش دهد.
گرما و سرما درمانی
در این روش، فیزیوتراپ شما به طور متناوب از سرما و گرما درمانی استفاده میکند. هدف از گرما درمانی، خونرسانی بهتر به ناحیه مدنظر است. زیرا با خونرسانی بهتر، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به ناحیه مورد نظر می‌رسند. همچنین، گردش خون بیشتر در ناحیه آسیب دیده برای خارج کردن مواد زائد تولید شده در اثر اسپاسم طولانی مدت عضلات و در نتیجه بهبود علائم، لازم و ضروری است.
سرما درمانی که کرایوتراپی نیز نامیده می‌شود، گردش خون را کند میکند و به کاهش التهاب، اسپاسم عضلانی و درد کمک میکند. ممکن است یک کیسه سرد روی ناحیه مورد نظر قرار بگیرد یا حتی ماساژ یخ به شما پیشنهاد داده شود. یکی دیگر از گزینه‌های کرایوتراپی اسپری به نام فلورومتان است که بافت‌ها را خنک میکند. بعد از سرما درمانی، فزیوتراپیست در کشش عضلات آسیب دیده به شما کمک میکند.
فیزیوتراپی
درمانگر تمرینات مختلفی را برای بهبود انعطاف پذیری، قدرت، ثبات قسمت مرکزی بدن و افزایش دامنه حرکتی (راحتی حرکت مفاصل) به شما آموزش می‌دهد. برنامه فیزیوتراپی شما با در نظر گرفتن وضعیت سلامت و سابقه شما طراحی می‌شود. تمرینات شما ممکن است برای فرد دیگری که مبتلا به اسپوندیلولیستزیس است، مناسب نباشد.
استفاده از بریس مخصوص کمر
برخی از بیماران ممکن است برای مدتی نیاز به استفاده از بریس کمر داشته باشند تا حرکت در ستون فقرات محدود شود و به شکستگی ناحیه مدنظر فرصت التیام داده شود. معمولا ورزشکاران و افرادی که با درد ناگهانی و شدید مواجه می‌شوند، گزینه بهتری برای استفاده از بریس هستند و ممکن است استفاده از بریس برای افرادی که درد مزمن و طولانی مدت دارند مناسب نباشد. زیرا در این بیماران احتمال بهبود شکستگی حتی با استفاده از بریس به مدت چند ماه هم کم خواهد بود. در طول دوره درمان، پزشک برای تعیین وضعیت مهره و تشخیص میزان جابهجایی آن به طور مرتب رادیوگرافی تجویز میکند.
درمان با طب سوزنی
مزایای طب سوزنی برای عارضه اسپوندیلولیستزیس می‌تواند شامل کاهش درد کمر و رادیکولوپاتی باشد. کمردرد علامت اصلی عارضه اسپوندیلولیستزیس است و طب سوزنی به عنوان یک روش درمانی جایگزین برای رفع کمردرد محسوب می‌شود. طب سوزنی در بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزیس مفید است. این روش به عنوان یک درمان محتاطانه، ایمن و بدون عوارض جانبی شدید شناخته می‌شود، حتی این روش می‌تواند در کنار برخی روش‌های جراحی نیز انجام شود.
اولتراپی یا استفاده از فراصوت
سونوگرافی با افزایش گردش خون در ناحیه مدنظر به کاهش اسپاسم عضلانی، گرفتگی، تورم، سفتی و درد کمک میکند. در این روش، امواج صوتی به اعماق بافت عضله فرستاده می‌شوند و با ایجاد حرارت ملایم باعث افزایش گردش خون در ناحیه شده و سرعت بهبودی را افزایش می‌دهند.
درمان به روش جراحی
جراحی ممکن است برای بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزیس که دارای شرایط زیر هستند، توصیه شود:
- لغزش شدید یا با درجه بالا
- لغزشی که به تدریج بدتر می‌شود.
- کمردردی که پس از یک دوره درمان غیرجراحی بهبود نیافته است.
همجوشی ستون فقرات بین مهره پنجم کمری و ساکروم روش جراحی است که اغلب برای درمان بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزیس به کار برده می‌شود.
اهداف روش همجوشی ستون فقرات عبارتند از:
- جلوگیری از لغزش بیشتر مهره
- تثبیت وضعیت ستون فقرات
- کاهش کمردرد
عوارض عمل سرخوردگی دیسک کمر
گاهی اوقات، ممکن است اسپوندیلولیستزیس مجددا عود کند. این حالت بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که اسپوندیلولیستزیس درجه بالاتری داشته باشد. اگر جراحی اسپوندیلولیستزیس انجام داده‌اید، به احتمال زیاد درمان خواهید شد. اکثر افراد در عرض چند ماه پس از جراحی به فعالیتهای عادی باز می‌گردند. بعد از جراحی ستون فقرات شما به اندازه سابق منعطف نخواهد بود.
سؤالات متداول
آیا اسپوندیلولیستزیس عود میکند؟
در اکثر موارد بعد از جراحی اسپوندیلولیستزیس، درد از بین میرود. شما میتوانید به تدریج فعالیتهای خود را از سر بگیرید و به مرور عملکرد طبیعی بدن خود را بدست آورید.
چگونه می‌توانم خطر ابتلا به اسپوندیلولیستزیس را کاهش دهم؟
شما می توانید اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلا به اسپوندیلولیستزیس انجام دهید:
- به طور منظم وزرش‌هایی را برای تقویت عضلات شکم و کمر انجام دهید.
- وزن مناسب خود را حفظ کنید. داشتن اضافه وزن به کمر شما فشار بیشتری وارد میکند.
- یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید تا بتوانید استخوان‌های قوی و سالمی داشته باشید.
اگر اسپوندیلولیستزیس را درمان نکنیم چه اتفاقی می‌افتد؟
اسپوندیلولیستزیس شدید گاهی منجر به بیماری دیگری به نام سندرم دم اسب می‌شود. این یک وضعیت جدی است و در آن ریشه‌های عصبی در قسمتی از کمر که دم اسبی نام دارد فشرده می‌شوند. این عارضه ممکن است باعث از دست دادن احساس در پاهایتان شود. همچنین می‌تواند بر عملکرد مثانه نیز تأثیر بگذارد. این عارضه یک اورژانس پزشکی است. اگر سندرم دم اسبی درمان نشود، می تواند منجر به از دست دادن کنترل مثانه و فلج شود.
درمان پزشکی برای تسکین علائم اسپوندیلولیستزیس بسیار مهم و ضروری است. این وضعیت در صورت عدم درمان می‌تواند باعث ایجاد درد مزمن و آسیب دائمی شود. اگر اعصاب آسیب دیده باشند، در نهایت ممکن است دچار ضعف و فلج پا‌ها شوید. عفونت ستون فقرات نیز ممکن است در موارد نادری رخ دهد.
در صورت ابتلا به اسپوندیلولیستزیس از چه چیزی باید اجتناب کرد؟
اجتناب از فعالیت‌هایی که علائم را بدتر میکنند، مانند خم شدن، بلند کردن وسایل، دو و ژیمناستیک.
آیا کشش برای اسپوندیلولیستزیس خوب است؟
کشش عضلات سرینی می‌تواند به کاهش گرفتگی و تنش کمک کند. همچنین می‌تواند کمردرد، از جمله درد ناشی از اسپوندیلولیستزیس را نیز کاهش دهد. اما قبل از هر حرکت ورزشی حتما با پزشک خود مشورت کنید.
آیا پزشک کایروپراکتیک می‌تواند اسپوندیلولیستزیس را درمان کند؟
کایروپراکتیک نمی‌تواند جا به جایی حاصل از اسپوندیلولیستزیس را کاهش دهد. در این روش مفصل های بالایی و پایینی مهره جا به جا شده بررسی می‌شوند و در واقع علل فیزیکی و عصبی درد بررسی شده و بهبود می‌یابند. این کار می‌تواند به تسکین کمردرد و بهبود توانایی حرکت کمک کند.
آیا ماساژ برای اسپوندیلولیستزیس خوب است؟
روش‌های درمانی بافت نرم مانند ماساژ می‌توانند در کاهش هیپرتونیک عضلانی کلی مرتبط با اسپوندیلولیستزیس مفید باشند، اما بهتر است قبل از انجام هر روش درمانی با پزشک خود مشورت کنید.
آیا اسپوندیلولیستزیس با افزایش سن بدتر می‌شود؟
اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو می‌تواند پیشرفت کند – به این معنی که آسیب با گذشت زمان بدتر می‌شود. علاوه بر این، اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو می‌تواند باعث تنگی کانال نخاعی و فشردگی طناب نخاعی شود.
