ژنو واروم یا زانوی پرانتزی عارضه‌ای است که در آن زانوها از هم فاصله گرفته و به سمت بیرون خم می‌شوند. پرانتزی بودن زانوها در بین کودکان رایج می‌باشد؛ اما به طور معمول در سن ۳ تا ۴ سالگی به طور طبیعی اصلاح می‌گردد. در صورتی که این بیماری تا بزرگسالی ادامه یابد و یا تشدید شود ممکن است باعث بروز درد در زانو یا مچ پا شده و ریسک ابتلا به آرتروز و دیگر بیماری‌های مفصلی را افزایش دهد و باید حتماً از طریق فیزیوتراپی یا دیگر روش‌های درمانی ممکن درمان گردد. در این مقاله به بررسی این بیماری، عوارض و نحوهٔ درمان آن پرداخته‌ایم.
زانوی پرانتزی یا پای پرانتزی چیست؟
زانوی پرانتزی عارضه‌ای است که در آن زانوهای فرد حتی در زمانی که مچ پاها به هم چسبیده باشند نیز حالت پرانتزی گرفته و به سمت بیرون خم می‌شوند. این حالت در نوزادان به دلیل پوزیشنی که درون رحم داشته‌اند طبیعی می‌باشد. اما در صورتی که زانوهای کودک تا بعد از ۳ سالگی همچنان در این حالت باقی بماند باید توسط متخصص ارتوپد معاینه شود.
از نظر فنی، محور مکانیکی اندام‌های تحتانی (خطی که مرکز لگن را به مرکز مچ پا متصل می‌کند)، در حالت طبیعی از وسط زانو عبور کرده و وزن بدن را به‌صورت قرینه پخش می‌کند.
در افراد مبتلا به ژنو واروم این محور بیشتر به سمت داخل تمایل دارد و باعث می‌شود مفصل هم در حالت ایستاده و هم در هنگام راه‌رفتن فشار غیر فیزیولوژیکی را بر روی غضروف مفصلی و رباط وارد کند.
پای پرانتزی چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟
اصلی‌ترین و اولین نشانه ژنو واروم انحنای پاها به سمت بیرون می‌باشد که در زمان ایستادن فرد به طور کامل می‌توان آن را تشخیص داد. دیگر علائم رایج این عارضه شامل موارد زیر می‌شود.
- درد زانو یا مچ پا: با خم‌شدن پاها به سمت بیرون فشار بیشتری به‌زانو و مچ پا وارد شده و فرد دچار درد خواهد شد.
- سختی در راه‌رفتن: ژنوواروم راه رفتن فرد را مشکل می‌کند، به‌خصوص در زمانی که فرد بر روی سطوح ناصاف راه می‌رود و یا برای مدت طولانی پیاده‌روی می‌کند.
- خشکی مفاصل: انحنای غیر طبیعی پاها ممکن است منجر به خشکی مفاصل شود و حرکت‌دادن زانو و مچ پا را مشکل سازد.
- راه‌رفتن غیرطبیعی: پرانتزی بودن پاها باعث می‌شود تا فرد به‌صورت غیرطبیعی قدم برداشته و دچار لنگیدن شود و یا به طور مکرر زمین بخورد.
- بدشکلی قابل‌مشاهده: در موارد شدید انحنای پا حتی در زمان راه‌رفتن یا ایستادن به طور کامل قابل تشخیص می‌باشد.
باید بدانید که پرانتزی بودن پاها یکی از مراحل طبیعی رشد در کودکان است و در اغلب موارد بدون نیاز به مداخله پزشکی برطرف می‌شود. اما درصورتی‌که این عارضه در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کرد و یا باعث بروز درد و عوارض شد باید حتماً به پزشک متخصص مراجعه نمود.
علت زانوی پرانتزی
عوامل مختلفی از جمله بیماری بلانت، جوش خوردگی غیر طبیعی استخوان‌ها بعد از شکستگی، کمبود ویتامین و مسمومیت با سرب باعث پرانتزی شدن پاها می‌شوند.
بیماری‌هایی که باعث ژنو واروم می‌شوند به شرح زیر می‌باشند:
- رشد غیرطبیعی استخوان‌ها (دیسپلازی استخوان)
- بیماری بلانت
- بیماری پاژه (نوعی بیماری متابولیک که بر روی نحوه شکستگی و جوش‌خوردن استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد).
- جوش‌خوردن غیرصحیح استخوان‌ها بعد از شکستگی
- مسمومیت با سرب
- مسمومیت با فلوراید
- استئومالاسی
- اضافه‌وزن
- آکندروپلازی (رایج‌ترین فرم کوتاه‌قامتی)
- راشیتیسم
- آسیب‌دیدگی صفحات رشد
تشخیص زانوی پرانتزی
پزشک متخصص با استفاده از معاینات بالینی و بررسی فرم پاهای بیمار میتواند زانوی پرانتزی را تشخیص دهد. همچنین برای کودکان و بزرگسالان عکس ایکس – ری (رادیوگرافی) مهم‌ترین ابزار تشخیص است. برای تشخیص پای پرانتزی در کودکان زیر ۴ سال، بررسی الگوی رشد و میزان رشد و سلامت استخوان‌ها نیز به تشخیص درست پزشک کمک خواهد کرد.
عوارض درمان‌نکردن زانوی پرانتزی
درصورتی‌که ژنوواروم در بزرگسالی ادامه پیدا کرده و درمان نشود میتواند باعث بروز برخی عوارض و مشکلات گردد. از اصلی‌ترین عوارض پرانتزی بودن پاها می‌توان به آرتروز اشاره کرد. این بیماری در صورت وخیم بودن به میتواند مفاصل زانو، مچ و کف پا و لگن را درگیر نماید. برخی از عوارض احتمالی درمان‌نکردن پای پرانتزی شامل موارد زیر می‌شود:
- درد مفاصل. انحنای بیرونی پاها به مفاصل زانو و مچ پا فشار زیادی وارد کرده و به‌مرورزمان باعث بروز درد خواهد شد.
- آسیب‌دیدگی مفاصل. وارد شدن فشار بیشتر به مفاصل باعث آسیب‌دیدن غضروف و استخوان‌ها شده و احتمال ابتلا به آرتروز و دیگر بیماری‌های مفصلی در آینده را افزایش می‌دهد.
- سختی در راه‌رفتن. ژنوواروم شدید راه‌رفتن را مشکل کرده و منجر به مشکلات مفصلی بیشتر و زمین‌خوردن مکرر می‌شود.
- مشکلات روده و مثانه. در موارد نادر ژنوواروم شدید باعث فشرده‌شدن عصب‌ها در قسمت پایینی کمر شده و کنترل مدفوع و ادرار را مشکل می‌سازد.
- مشکلات زیبایی. در موارد شدید انحنای پاها کامل قابل تشخیص بوده و ممکن است باعث خجالت و کاهش اعتمادبه‌نفس فرد شود.
به طور کلی در صورتی که پرانتزی بودن پاها باعث بروز درد و ناراحتی در فرد شد باید حتماً آن را درمان نماید. با درمان صحیح بیشتر افراد مبتلا به ژنوواروم می‌توانند حالت پاهای خود را بهبود بخشیده و از عوارض ناشی از این بیماری جلوگیری کنند.
درمان پای پرانتزی
در حال حاضر برای درمان ژنوواروم روش‌های متعددی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
انواع بریس ها
یکی از روش‌های درمان ژنوواروم استفاده از بریس می‌باشد. علاوه بر بریس زانو، استفاده از بریس سه‌نقطه فشار و گوه پاشنه نیز به تراز کردن محور پا کمک می‌کند. برای درمان پرانتزی بودن پاها گوه پاشنه را درون کفش و در قسمت پاشنه آن قرار می‌دهند. در این حالت وزن بدن در قسمت مرکزی کف پا پخش شده و میزان انحنای زانو کم می‌شود. بر اساس شواهد استفاده از گوهٔ پاشنه و بریس هر دو به‌صورت موقت به کاهش درد پا کمک می‌کنند.
فیزیوتراپی
روش‌های درمانی غیر جراحی شامل تمرینات کششی، تمرین با کش‌های ورزشی، ورزش اسلینگ، پیاده‌روی، تمرینات مقاومت عضلانی و کایروپراکتیک می‌شود. بر اساس شواهد تمرینات کششی از آسیب‌های اسکلتی عضلانی جلوگیری کرده، بافت همبند اطراف مفاصل را افزایش می‌دهد و به بهبود عملکرد سیستم حرکتی و توان‌بخشی سیستم عضلانی اسکلتی کمک می‌کند. ادغام تمرینات کششی، استفاده از کش‌های الاستیک و تمرینات اسلینگ فاصله بین هر دو زانو را افزایش می‌دهد درحالی‌که تمرینات منظم با کش‌های ورزشی باعث بهبود حالت زانو در افرادی می‌شود که زانوی آن‌ها به دلیل ژنوواروم تغییر حالت داده است. قبل از همهٔ این موارد باید متوجه شویم که چه عوامل مکانیکی باعث بروز ژنوواروم در افراد می‌شود. شواهد نشان داده است که فشار غیرعادی عضلات لگن و ران بر روی عملکرد زانو تاثیر می‌گذارد. باید بدانید که هیچ یک از این تمرینات را نباید بدون نظارت و تجویز پزشک انجام دهید. در ادامه به برخی از تمرینات و ورزش‌های مؤثر در درمان ژنوواروم اشاره کرده‌ایم:
کشش همسترینگ
بر روی زمین نشسته و پای خود را دراز کنید و انگشتان پا را به سمت داخل بکشید. چند ثانیه مکث کنید و سپس این حرکت را با پای مخالف تکرار کنید.
کشش پروانه‌ای
کف دو پا را به یکدیگر بچسبانید و تا حد ممکن خود را به جلو خم کنید، سعی کنید تا جای ممکن به جلو خم شوید. چند ثانیه در این حالت بمانید و این حرکت را دوباره تکرار نمایید.
کشش عضلات اداکتور به شکل عدد ۴ انگلیسی
این حرکت برای کشش ماهیچه‌های اداکتور مناسب است. کف پای مخالف را پشت عضله ران پای خود قرار دهید و تا حد ممکن پای خود را بکشید تا شکل عدد ۴ انگلیسی به خود بگیرد، بعد از مکث و تکرار این حرکات با پای مخالف نیز آن را تکرار کنید.
کشش عضلات با کش
به پهلو بخوابید و یک کش ورزشی دور ران پاهایتان قرار دهید. زانوهایتان را خم کنید و تلاش کنید تا آن‌ها را از هم باز کنید. بایستی فشار کش را کاملاً احساس کنید. به پهلوی مخالف دراز بکشید و حرکت را تکرار کنید.
حرکت لانچ با کش
برای انجام‌دادن حرکت نهایی بایستی کش را بین پاهای خود قرار دهید و سپس حرکت لانژ را انجام دهید. این حرکت را برای هر دو پا انجام دهید.
درصورتی‌که روش‌های درمانی غیر تهاجمی مثل استفاده از کفی‌های طبی، ارتز زانو و فیزیوتراپی تأثیرگذار نبودند، ممکن است نیاز به جراحی زانو داشته باشید.
جراحی زانوی پرانتزی
در طول این پروسه جراح استخوان ساق پا را در زیر زانو برش زده و با تغییر حالت آن زانو را تراز می‌نماید. در طی دورانی که استخوان بهبود می‌یابد جراح آن را به کمک پیچ و رول‌پلاک از درون و یا یک قاب از بیرون ثابت نگه می‌دارد.
باتوجه‌به عوارض زیاد جراحی و دوران نقاهت طولانی آن، توصیه پزشکان این است که تاحدامکان با انجام حرکات ورزشی و استفاده از ارتز طبی زانوی پرانتزی درمان شود.
درمان زانوی پرانتزی در کودکان
برای انحنای طبیعی پاها پزشک بیمار را فقط زیر نظر می‌گیرد و به استفاده از بریس، گچ‌گرفتن پا و کفش‌های مخصوص نیازی نیست. این انحنا به طور معمول و با رشد کودک تا سن ۲ تا ۳ سالگی بر طرف می‌شود. می‌توانید در طول این مدت از فرزند خود با پای‌برهنه در مقابل یک دیوار خالی عکس بگیرید و بعد از چند ماه دوباره یک عکس دیگر گرفته و آن را با عکس اولیه مقایسه کنید تا متوجه تغییرات پاهای وی شوید. درصورتی‌که بعد از ۳ سالگی پاهای کودک همچنان میزان کمی انحنا داشت جای نگرانی نیست چرا که با این وضعیت نیز میتواند زندگی طبیعی داشته و ورزش کند.
بر اساس شواهد در برخی از موارد ژنو واروم فیزیولوژیک در کودکان نوپا نشان‌دهنده اختلال متابولیک یا کمبود ویتامین D می‌باشد. به همین دلیل تجویز رژیم غذایی مناسب به همراه دیگر روش‌های درمانی؛ مانند استفاده از بریس میتواند کمک‌کننده باشد.
حرف آخر
درصورتی‌که مواردی که ذکر کردیم برای شما آشنا بود و یا در کف پا و اندام‌های تحتانی خود احساس درد داشتید می‌توانید برای مشاوره بیشتر به پزشکان ما مراجعه کنید. بروز درد ممکن است یکی از علائم بیماری ژنو واروم باشد.
سوالات متداول
آیا پرانتزی بودن پاها به درمان و اصلاح نیاز دارد؟
پرانتزی بودن پاها در صورت درمان‌نشدن میتواند منجر به بروز درد، افزایش دفرمه بودن اندام، بی‌ثبات شدن زانو و در نهایت آرتروز شود. اصلاح بدشکلی زانو باعث بهبود عملکرد آن شده، راه‌رفتن فرد را بهبود بخشیده، درد را کاهش می‌دهد از آسیب‌دیدگی بیشتر زانو جلوگیری می‌کند.
آیا لیزر کمتوان در درمان زانوی پرانتزی مؤثر است؟
لیزر کمتوان در درمان عارضه زانوی پرانتزی بهخودیخود مؤثر نیست اما میتواند علائم ناشی از آن مثل آرتروز، درد و التهاب زانو را بهبود بخشد.
آیا عارضه زانوی پرانتزی قابل‌درمان است؟
بله این عارضه اگر در سنین کودکی تشخیص داده شود روند درمان ساده‌تری خواهد داشت؛ اما اگر در سنین بالاتر نیز برای درمان اقدام نمایید، جراحی میتواند کاملاً مؤثر باشد.
آیا امکان درمان بدون جراحی زانوی پرانتزی وجود دارد؟
بله استفاده از بریس های مخصوص و فیزیوتراپی میتواند این عارض به طور طبیعی و بدون نیاز به جراحی درمان نماید.
آیا می‌توان از پرانتزی شدن زانو جلوگیری کرد؟
در حال حاضر هیچ روشی برای جلوگیری از پرانتزی شدن پاها وجود ندارد. اما در برخی موارد می‌توان از برخی عواملی که باعث پرانتزی شدن پاها می‌شوند جلوگیری کرد. تشخیص زودهنگام ژنو واروم و درمان صحیح آن به شما کمک می‌کند تا بتوانید بهتر این بیماری را کنترل نمایید.
ارتباط میان وزن بدن و ژنو واروم چیست؟
داشتن وزن مناسب فشار وارده بر زانو و مچ پا را کاهش داده و به سلامت افرادی که به ژنو واروم مبتلا می‌باشند کمک می‌کند.
چگونه می‌توان ژنوواروم را در افراد بزرگسال درمان نمود؟
ورزش‌کردن، تمرینات کششی و قدرتی، فیزیوتراپی و مصرف ویتامین به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند؛ اما باعث تغییر شکل آن‌ها نمی‌شود. تنها روشی که می‌توان به کمک آن حالت پرانتزی پاها را تغییر داد این است که استخوان را بریده و آن را صاف نمود. این جراحی استئوتومی نام دارد و به‌صورت دائمی باعث تغییر شکل استخوان‌ها می‌شود.
آیا اصلاح ژنوواروم باعث بلندتر شدن قد می‌شود؟
بیشتر بیماران گزارش داده‌اند که به کمک جراحی درد آن‌ها به‌شدت کاهش‌یافته و خود جراحی نیز درد کمی داشته است. از دیگر مزایای این روش می‌توان به‌اضافه شدن تقریباً نصف اینچ به قد پاها اشاره کرد.
