نام دیگر عارضه آرتروز شست پا، شست پای سفت می‌باشد. در واقع سفت شدن شست پا نشانه اصلی این عارضه محسوب میشود. آرتروز شست پا نوعی التهاب مفصل تخریبی است که بر مفاصلی که در قسمتی که انگشت شست به پا متصل میشود، اثر می‌گذارد. این عارضه زمانی بروز می‌کند که غضروف اطراف بخش انتهایی استخوان‌ها در مفصل انگشت شست پا دچار آسیب‌دیدگی شده یا از بین برود. در این حالت فضای مفصلی کاهش پیدا کرده و باریک میشود. این عارضه میتواند سبب بروز خارهای استخوانی دردناک نیز بشود. ممکن است آرتروز شست پا در هر شخصی ایجاد شود، ولی بیشتر در سنین بین ۳۰ تا ۶۰ سالگی بروز می‌کند.
علائم آرتروز شست پا
علائم آرتروز شست پا میتواند در هر شخصی متفاوت باشد و ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:
- درد در مفصل انگشت شست پا در زمان راه رفتن یا فعالیت‌های دیگر. این درد معمولاً در قسمت بالای مفصل ایجاد میشود، ولی میتواند به طور عمیق در داخل مفصل نیز بروز کند.
- ورم اطراف مفصل که ممکن است به تغییر و اصلاح در وضعیت کفش نیاز داشته باشد.
- بروز برآمدگی که بر روی قسمت فوقانی پا ایجاد میشود. امکان دارد اطراف این برآمدگی قرمز شود.
- سفتی انگشت شست پا و عدم توانایی در خم کردن آن به سمت بالا یا پایین
علت ایجاد آرتروز شست پا
در بیشتر موارد، بروز این عارضه علت مشخصی ندارد. آرتروز شست پا احتمالاً زمانی بروز می‌کند که فشار زیادی در زمان راه رفتن بر روی مفصل شست پا وارد میشود. با برداشتن هر قدم، نیرویی معادل دو برابر وزن بدن بر روی مفصل شست پا وارد میشود. دیگر دلایل بروز آرتروز شست پا شامل:
- استفاده بیش از حد از مفصل، مانند کارگرانی که در حالت خم شدن کار می‌کنند و یا ورزشکارانی که فشار زیادی بر این مفصل وارد می‌کنند.
- آسیب‌دیدگی مانند وارد شدن ضربه به انگشت و یا پیچ‌خوردگی مفصل (انگشت چمنی در ورزشکاران)
- عوامل ژنتیکی. در این حالت ممکن است این عارضه از نوع خاصی از وضعیت پا به ارث برده شده و یا نوع راه رفتن میتواند سبب بروز این عارضه شود.
- آرتروز که نوعی التهاب مفصل در اثر ساییدگی مفصل می‌باشد.
- بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس
عواملی که احتمال ابتلا به آرتروز شست پا را افزایش می‌دهند
عوامل مختلفی میتوانند احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش دهند که شامل:
- سن. در بیشتر موارد آرتروز شست پا در سنین بین ۳۰ تا ۶۰ سالگی بروز می‌کند.
- شغل. مشاغلی که سبب وارد شدن فشار زیاد بر انگشت شست پا می‌شوند (مانند مشاغلی که نیازمند خم شدن یا قرار گرفتن در حالت نیمه نشسته برای مدت طولانی هستند) سبب افزایش احتمال بروز این عارضه می‌شوند.
- ساختار پا. برخی از ناهنجاری‌های ساختاری مانند کف پای صاف یا چرخش بیش از حد پا به سمت داخل میتواند سبب افزایش احتمال بروز آرتروز شست پا شوند.
- آسیب‌دیدگی‌های انگشت شست پا. صدمات شدید یا مکرر در قسمت شست پا (مانند وارد شدن ضربه به انگشت شست) میتواند سبب آسیب‌دیدگی غضروف مفصل و افزایش احتمال آرتروز مفصل شست پا شوند.
- بیماری‌های التهابی. برخی از بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و نقرس میتوانند سبب ایجاد آرتروز شست پا شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
شما بایستی در صورت بروز علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- درد حتی در زمان استراحت
- دشواری در استفاده از کفش به علت ایجاد خار استخوانی
- درد در قسمت لگن، زانو یا قسمت پایین کمر در اثر تغییر در نحوه راه رفتن
- لنگیدن (در موارد شدید)
تشخیص آرتروز شست پا
جهت تشخیص آرتروز شست پا، پزشک از معاینه بدنی شامل موارد زیر استفاده می‌کند:
- پزشک پای شخص را معاینه کرده و وجود خار استخوانی را ارزیابی می‌کند.
- امکان دارد پزشک جهت ارزیابی دامنه حرکتی شست پا بدون بروز درد، این انگشت را در جهات مختلف حرکت دهد. این کار همچنین به تشخیص نوع و محل بروز درد مفصل شست پا کمک می‌کند. این روش در انتخاب گزینه مناسب درمان درد آرتروز شست پا به پزشک کمک می‌کند.
امکان دارد پزشک از تصویربرداری با اشعه ایکس از پای بیمار استفاده کند. این روش محل و اندازه هر گونه خار استخوانی، شدت آرتروز در فضای مفصل و میزان آسیب‌دیدگی غضروف را مشخص می‌کند.
درمان آرتروز شست پا
جهت درمان آرتروز شست پا، پزشک از روشهای زیر استفاده می‌کند:
دارو
امکان دارد پزشک جهت کمک به تسکین درد و کاهش ورم، داروهای مُسکن مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی خوراکی یا موضعی برای شخص تجویر کند.
حمام متضاد (سرد و داغ)
در روش حمام متضاد از آب سرد و داغ به طور متناوب برای کاهش التهاب استفاده میشود. به این منظور به دو سطل، یکی حاوی آب سرد و دیگری آب داغ (تا حدی که شخص بتواند میزان سردی و گرمی آن را تحمل کند) نیاز می‌باشد. پای خود را به مدت ۳۰ ثانیه در آب سرد فرو برده و سپس بلافاصله آن را برای ۳۰ ثانیه در آب داغ قرار دهید. این کار را برای مدت ۵ دقیقه انجام داده و در نهایت این کار را با فرو بردن پا در آب سرد به پایان ببرید. شما می‌توانید ۳ بار در روز از این روش استفاده کنید. از به کار بردن آب با دمای بسیار بالا یا پایین خودداری کنید؛ خصوصاً اگر پاهای شما به سرما یا گرما چندان حساس نمی‌باشد.
تعویض کفش یا استفاده از کفی شست پا
استفاده از کفش دارای فضای زیاد در قسمت پنجه‌ها سبب کاهش فشار وارد بر قسمت فوقانی شست پا میشود. استفاده از کفش پاشنه بلند توصیه نمی‌شود. امکان دارد پزشک استفاده از کفش‌های دارای کفی سفت که قسمت تحتانی آن دارای خمیدگی است را به شخص توصیه کند. معمولاً کفش‌های استاندارد با کفی فیبر کربن سخت و یا صفحه فلزی در قسمت کف کفش سبب تسکین درد میشود. این نوع تغییر در کفش‌ها در زمان راه رفتن از پا محافظت کرده و سبب کاهش میزان خمیدگی در شست پا و در نهایت باعث کاهش درد و التهاب میشود.
درمان با لیزر سرد یا کم‌توان
درمان با لیزر سرد سبب کاهش درد و التهاب در قسمت‌های مختلف بدن میشود. این روش در موادی مانند آرتروز، کمردرد، سندروم تونل کارپال، آرتریت روماتوئید (RA)، فیبرومیالژیا، التهاب تاندون، درد عصبی و آسیب‌های ورزشی استفاده میشود. لیزر سرد با نام لیزر کم‌توان (LLLT) نیز شناخته میشود.
ابزار مخصوص درمان با لیزر سرد از سطوح پایین انرژی یا فوتون استفاده می‌کند. بر خلاف لیزر پرتوان که برای جراحی استفاده میشود، این روش سبب حرارت‌دهی یا برش پوست نمی‌شود. فوتون‌ها به صورت عمیق در مفصل دردناک نفوذ می‌کنند. این روش سبب بروز تغییرات شیمیایی شده که به بهبود و رشد مجدد سلول‌ها و بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند.
تحریک الکتریکی یا تنس (TENS)
در روش تحریک الکتریکی عصب از راه پوست یا تنس، از جریان الکتریکی با ولتاژ پایین برای تسکین درد استفاده میشود. دستگاه تنس دارای ابزاری است که با باطری کار می‌کند و ایمپالس‌های الکتریکی را از طریق الکترودهایی که بر روی سطح پوست قرار دارند، منتقل می‌کند. الکترودها در قسمت اعصاب یا نزدیکی اعصابی که سبب بروز درد می‌شوند و یا در محل نقطه ماشه‌ای قرار می‌گیرند. جریان الکتریکی، سلول‌های عصبی را تحریک کرده و با جلوگیری از انتقال سیگنا‌ل‌های درد، سبب تغییر نحوه احساس درد میشود.
روش تحریک الکتریکی (TENS)، جهت تسکین درد مزمن (طولانی مدت) و درد شدید و کوتاه‌مدت که در بیشتر موارد به آرتروز در مفاصل مرتبط باشد (مانند آرتروز شست پا)، به کار برده میشود.
تزریق پی آر پی (PRP)
پی آر پی (پلاسمای غنی از پلاکت) در واقع نمونه خونی است که دارای غلظت پلاکت بیشتر از خون کامل می‌باشد. پی آر پی از خون کامل از طریق سیاهرگ گرفته میشود. پلاسما دارای مقادیر زیاد پلاکت است و پس از جداسازی، به درون مفاصل یا تاندون‌ها تزریق میشود. در ابتدا گلبول‌های قرمز و سفید جداسازی می‌شوند.
پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که سبب کنترل روند لخته شدن خون می‌شوند و حاوی مقادیر زیاد فاکتورهای رشد هستند. این فاکتورهای رشد در روند التهاب و بهبود موثر هستند. تزریق پلاسما در داخل مفصل یا تاندون منجر به آزاد شدن فاکتورهای رشد و کاهش درد و بهبود بافت میشود.
تزریق استروئید
تزریق کورتیکواستروئید در مفصل متاتارسوفالانژیال میتواند جنبه تشخیصی و درمانی داشته باشد. در برخی از مواقع این روش برای تشخیص آرتروز شست پا و یا بهبود درد در مواردی که روشهای غیرجراحی تاثیری در درمان نداشته و شخص کاندیدای مناسبی برای جراحی نمی‌باشد، استفاده میشود. تزریق کورتیکواستروئید سبب رفع مشکل نخواهد شد ولی برای مدت چند ماه سبب تسکین درد میشود.
جراحی
چنانچه روشهای غیر جراحی تاثیری در درمان عارضه نداشته باشند، امکان دارد پزشک استفاده از جراحی را توصیه کند. برخی از روشهای جراحی آرتروز شست پا شامل:
- جراحی کیلکتومی. این روش معمولاً در مواردی که آرتروز شست پا خفیف یا متوسط باشد استفاده میشود. در این روش خارهای استخوانی و همچنین بخشی از استخوان انگشت شست پا برداشته شده و در نتیجه انگشت دارای فضای بیشتری برای خم شدن می‌باشد.
- آرترودز. معمولاً زمانی که آسیب وارد شده به غضروف انگشت شست پا شدید باشد، از این روش برای اتصال استخوان‌ها به یکدیگر استفاده میشود.
- آرتروپلاستی. افراد مُسنی که بر روی پاهای خود فشار کمتری وارد می‌کنند، امکان دارد کاندیدای مناسبی برای آرتروپلاستی (جراحی تعویض مفصل) باشند.
راه‌های پیشگیری از آرتروز شست پا
روشی برای پیشگیری از بروز این عارضه وجود ندارد، ولی می‌توان با استفاده از روشهای زیر سرعت پیشروی این عارضه را کاهش داد:
- ورزش جهت حفظ قابلیت حرکتی مفصل
- استراحت و بی‌حرکت نگه داشتن مفصل در زمان بروز درد
- استفاده از کفش مناسب که دارای فضای کافی اطراف انگشتان باشد.
سوال‌های رایج در مورد آرتروز شست پا
بروز عارضه آرتروز شست پا به چه میزان متداول می‌باشد؟
این عارضه از بین هر ۴۰ نفر، در یک نفر در سنین بالای ۵۰ سال ایجاد میشود.
آیا در صورت بروز آرتروز شست پا، احتمال ایجاد دیگر انواع آرتروز افزایش می‌یابد؟
در این حالت امکان دارد احتمال بروز آرتروز شست پا در پای دیگر افزایش پیدا کند. ولی این مساله سبب افزایش احتمال آرتروز در مفاصل دیگر مانند لگن یا زانوها نمی‌شود.
آیا آرتروز شست پا خود به خود رفع میشود؟
جراحی میتواند سبب درمان دائمی درد و سفتی ناشی از آرتروز شست پا شود. روشهای غیر جراحی میتوانند سبب بهبود علائم شوند، ولی ممکن است درد دوباره ایجاد شده و یا تشدید شود.
تفاوت بین عارضه‌های آرتروز شست پا و انحراف شست پا چیست؟
بر خلاف آرتروز شست پا، عارضه انحراف شست پا در اثر جابه‌جایی استخوان‌ها و در نهایت بیرون‌زدگی به سمت بیرون ایجاد میشود. خار استخوانی در آرتروز شست پا به سمت بالا می‌باشد.
آیا پیاده‌روی برای بهبود آرتروز شست پا مفید است؟
در ارتباط با پیاده‌روی و ورزش برای آرتروز شست پا بایستی توجه شود که راه رفتن در سر بالایی خصوصاً برای بهبود دامنه حرکتی انگشت شست پا مفید است، ولی در بسیاری از افراد، این روش سبب بروز درد زیادی شده و شخص بایستی تا زمان رفع درد مفصل، از پیاده‌روی در سر بالایی خودداری کند.
آیا علائم نقرس مشابه آرتروز شست پا است؟
در بیماری نقرس معمولاً ناحیه اطراف مفصل شست پا گرم، قرمز و متورم میشود. ولی در آرتروز شست پا، درد به صورت مداوم ایجاد شده و مفصل دچار محدودیت حرکتی میشود.
آیا افزایش وزن میتواند سبب بروز آرتروز شست پا شود؟
با برداشتن هر قدم، نیرویی معادل دو برابر وزن بدن بر روی مفصل شست پا وارد میشود.
