سندروم پای بی قرار (RLS)، نوعی اختلال سیستم عصبی است که در شخص مبتلا منجر به داشتن تمایل شدید به تکان دادن پاها می‌شود. همچنین، این عارضه باعث ایجاد احساس ناخوشایندی نظیر خارش، گزگز، مورمور شدن، سوزش، درد و کشش یا حس حرکت حشرات روی پوست نیز می‌شود. سندرم پای بیقرار گاهاً منشا ژنتیکی داشته و مصرف برخی داروها یا ابتلا به سایر بیماری‌ها نیز میتواند موجب ابتلا به این سندرم شود. داشتن تمایل شدید به حرکت دادن یا تکان دادن پاها که ناشی از ابتلا به این سندروم است، معمولاً عصرها یا شب هنگام حین نشستن و دراز کشیدن رخ می‌دهد. حرکت کردن و راه رفتن فرد مبتلا میتواند تا حدودی این تمایل به تکان دادن پاها و سایر احساسات ناخوشایند ناشی از این سندروم را کاهش دهد.
سندروم پای بی قرار چیست؟
سندروم پای بی قرار که به آن بیماری ویلیس اکبوم هم گفته می‌شود، نوعی اختلال سیستم عصبی بوده که باعث ایجاد احساسی ناخوشایند و آزاردهنده در پاهای شخص شده و میلی شدید و مقاومت ناپذیر برای تکان دادن پاها ایجاد می‌کند. علائم این عارضه معمولاً عصرها یا شب هنگام حین نشستن و دراز کشیدن برای خواب تشدید می‌شوند. از این رو، سندروم پای بیقرار میتواند خواب راحت شبانه را به شدت مختل کرده و حتی بازگشت به خواب بعد از بیداری را برای شخص دشوار کند. معمولاً تکان دادن یا حرکت دادن پاها و راه رفتن میتواند علائم آزار دهنده ناشی از این سندروم را به طور مقطعی تسکین دهد، اما این احساسات ناخوشایند پس از توقف تکان دادن پاها مجدداً عود می‌کنند.
سندروم پای بیقرار نوعی اختلال خواب محسوب می‌شود، چرا که علائم به محض توقف حرکت پاها و حین تلاش برای خواب عود می‌کنند. از سوی دیگر، این سندروم نوعی اختلال حرکتی نیز محسوب می‌شود، چرا که افراد مبتلا به آن مجبور می‌شوند برای تسکین علائم خود، پاها را تکان دهند.
علائم سندروم پای بیقرار
میل شدید به تکان دادن پاها از جمله علائم عمده و اصلی سندروم پای بیقرار محسوب می‌شود. همچنین، داشتن احساس ناخوشایندی نظیر خارش، گزگز، مورمور شدن، سوزش، درد و کشش یا حس حرکت حشرات روی پوست را نیز می‌توان از جمله علائم این سندروم عنوان کرد.
این قبیل احساسات ناخوشایند عصرها و شب هنگام، حین خواب تشدید می‌شوند و گاهاً ممکن است حتی دست‌های فرد نیز درگیر این علائم باشند. این سندروم با تکان دادن غیر ارادی دست و پا همراه است که در حوزه تخصصی به آن بیماری اختلال حرکت دوره‌ای اندام (PLM) نیز گفته می‌شود.
برخی از افراد مبتلا به سندروم پای بیقرار، علائم را به طور دوره‌ای تجربه می‌کنند؛ در حالی که سایر افراد ممکن است همه روزه درگیر این علائم باشند. شدت علائم این سندروم نیز میتواند در هر فردی متفاوت بوده و از خفیف تا شدید متغیر باشد. در موارد شدید، سندروم پای بیقرار میتواند بسیار آزاردهنده بوده و حتی فعالیت روزمره شخص مبتلا را مختل سازد.
علت سندروم پای بی قرار
علت اصلی ایجاد سندروم پای بی قرار ناشناخته است، اما پزشکان معتقدند که عوامل ژنتیکی میتوانند در ابتلا به این عارضه نقش داشته باشند. تقریباً نصف افرادی که به این سندروم مبتلا می‌شوند، فردی را در بین اعضای خانواده خود دارند که به این عارضه مبتلا می‌باشد. علت ابتلا به سندروم پای بی قرار میتواند به موارد زیر نیز مربوط باشد:
- ابتلا به برخی از بیماری‌های مزمن: گاهاً سندروم پای بیقرار با برخی از مشکلات پزشکی از جمله کمبود آهن، بیماری پارکینسون، نارسایی کلیه یا بیماری کلیوی، دیابت و نوروپاتی محیطی همراه است.
- مصرف برخی داروها: مصرف برخی داروها از جمله داروهای ضد تهوع، آنتی سایکوتیک‌ها (داروهای ضد روان پریشی)، برخی از انواع داروهای ضد افسردگی و داروهای سرماخوردگی و آلرژی که حاوی آنتی هیستامین هستند، میتواند علائم این سندروم را تشدید کند.
- بارداری: برخی از زنان در طول دوره بارداری خود، بویژه طی ۳ ماهه آخر بارداری به سندروم پای بیقرار مبتلا می‌شوند. علائم سندروم معمولاً پس از گذشت ۱ ماه از زایمان از بین می‌روند.
- عادات و سبک زندگی: کمبود میزان خواب یا سایر اختلالات از قبیل آپنه خواب یا تنگی نفس در خواب میتواند باعث تحریک یا تشدید علائم این سندرم شود. مصرف الکل و استفاده از محصولات تنباکو و کافئین نیز میتواند همین تاثیر را داشته باشد.
سندروم پای بی قرار عارضه شایعی بوده که میتواند در هر سنی بروز کند، اما زنان دو برابر بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. همچنین، با اینکه ممکن است علائم این سندروم حتی از دوران کودکی شروع شود، اما احتمال ابتلا به این سندروم در دوره میانسالی شایع‌تر و بیشتر است.
تشخیص سندروم پای بی قرار
متأسفانه، آزمایش تشخیصی منحصر به فرد یا خاصی برای تشخیص ابتلا به سندروم پای بیقرار وجود ندارد و تشخیص پزشک بر اساس علائم بیمار انجام می‌شود. از این رو، برای تشخیص ابتلا به این سندروم ممکن است سوابق پزشکی بررسی شده، معاینه فیزیکی و عصبی کامل انجام شود و آزمایش خون گرفته شود تا هرگونه مشکل ناشی از ابتلا به این سندروم ارزیابی شود. گاهاً نیز ممکن است تست خواب یا پلی سومنوگرافی به منظور تشخیص سایر اختلالات خواب به ویژه آپنه انسدادی خواب انجام شود.
پزشک از شما در رابطه با هرگونه سابقه ابتلای اعضای خانواده به این سندرم سوال می‌پرسد. همچنین بررسی می‌کند که آیا شما با مشکلاتی نظیر بیخوابی (مشکل در به خواب رفتن یا خوابیدن مجدد بعد از بیداری) دارید. پزشک همچنین ممکن است در رابطه با اینکه در طول روز برای بیدار ماندن مشکلی دارید، سوال کرده و یا سایر رفتارها یا مشکلات عملکردی شما را ارزیابی کند.
به منظور تشخیص صحیح ابتلا به سندروم پای بیقرار باید این ۵ معیار در فرد بیمار وجود داشته باشد:
- تمایل شدید به تکان دادن پاها (یا دست‌ها) که معمولاً با احساسات ناخوشایندی نظیر خارش، گزگز، مورمور شدن، سوزش، درد و کشش یا حس حرکت حشرات روی پوست نیز همراه است.
همچنین اینکه، تمایل به تکان دادن پاها یا احساسات ناخوشایند:
- در طول استراحت یا عدم فعالیت فرد شروع می‌شود یا تشدید می‌شود.
- با انجام فعالیت‌هایی مانند حرکات کششی، راه رفتن یا ورزش کردن، عضلات آسیب دیده تا حدی یا به طور کامل تسکین می‌یابند.
- این تمایل به طور کلی شدید است یا تنها در عصر و شب هنگام تشدید می‌شود.
- علائم حسی بیمار صرفاً به دلیل وجود یک مشکل پزشکی یا بیماری دیگری نباشند.
راه‌های درمان سندروم پای بی قرار
روش درمانی مستقیماً به شدت علائم بیمار بستگی دارد. اگر کیفیت زندگی و خواب فرد مختل شده باشد باید تحت درمان قرار بگیرد. در رابطه با موارد شدید سندروم پای بیقرار به دلیل احتمال ایجاد سایر اختلالات پزشکی، باید درمان اختصاصی نیز صورت بگیرد.
تغییر در سبک زندگی
گاهاً تغییر عادات و سبک زندگی میتواند برای کاهش علائم سندروم پای بیقرار کافی باشد که این موارد عبارتند از:
- اجتناب از مصرف محرک‌ها در عصر یا شب (مانند مواد کافئین دار، تنباکو و الکل)
- سیگار نکشیدن
- ورزش منظم روزانه (باید از ورزش کردن در زمان نزدیک به زمان خواب خودداری کرد)
- عادات خواب منظم و کافی
- اجتناب از مصرف داروهایی که باعث تحریک یا تشدید علائم می‌شوند (اگر مصرف برخی داروها موجب تشدید علائم شما می‌شوند باید در رابطه با قطع مصرف آنها با پزشک خود مشورت کنید).
در طول یک دوره از علائم سندروم پای بی قرار، اقدامات زیر میتوانند موثر واقع شوند:
- ماساژ دادن پاها
- حمام آب گرم در عصر
- قرار دادن کمپرس گرما روی عضلات پا
- انجام فعالیت‌هایی مانند مطالعه یا تماشای تلویزیون که موجب دور شدن ذهن شما از علائم بیماری می‌شوند.
- انجام تکنیک‌های آرامش بخشی، مانند یوگا یا تای چی
- راه رفتن و انجام حرکات کششی
درمان دارویی
اگر علائم سندروم پای بیقرار در شما مکرر یا شدید باشد، ممکن است پزشک برخی از داروها را برای درمان این اختلال تجویز کند. این داروها عبارتند از:
- آگونیست‌های دوپامین ترکیباتی هستند که گیرنده‌های دوپامین را تحریک می‌کنند و میتوانند تمایل به تکان دادن پاها و سایر علائم حسی را کنترل کنند.
- داروهای ضد تشنج از قبیل گاباپنتین اناکاربیل، گاباپنتین و پره گابالین نیز که ارسال سیگنال‌های درد از اعصاب پاها را کند یا مسدود می‌کنند نیز میتوانند موثر باشند.
- گاهاً برای سندروم پای بیقرار بنزودیازپین‌ها، مخصوصاً کلونازپام تجویز می‌شود، اما به دلیل ماهیت اعتیادآور و عوارض جانبی این دارو از جمله خواب‌آلودگی در طول روز، معمولاً تنها در موارد شدیدتر تجویز می‌شود.
- داروهای افیونی اعم از متادون یا اکسی کدون که میتوانند برای تسکین علائم سندروم پای بیقرار موثر باشند. این داروها به دلیل خاصیت اعتیاد آورشان ممکن است تنها در موارد بسیار شدید این بیماری و زمانی که سایر داروها موثر واقع نشده باشند تجویز شوند.
پزشک شما بهترین نوع درمان یا دارو را که متناسب وضعیت شما باشد توصیه خواهد کرد.
طب سوزنی
طب سوزنی شامل فرو کردن سوزن‌های بسیار ریز در نقاط خاصی از بدن است که در طب سنتی چینی از این درمان معمولاً برای درمان درد استفاده می‌شود. به طور کلی از طب سوزنی برای درمان درد و کنترل استرس استفاده می‌شود.
طب سوزنی، مهم‌ترین بخش طب سنتی چینی (TCM) بوده که از این درمان به طور گسترده در کشورهای آسیایی از جمله چین، ژاپن و کره برای درمان درد استفاده می‌شود. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که طب سوزنی میتواند در تسکین سندروم پای بی قرار موثر واقع شود.
فیزیوتراپی
علائم سندروم پای بی قرار را می‌توان با حرکت کردن و ورزش تسکین داد. از این رو، فیزیوتراپی جزو درمان‌های محبوب برای این عارضه است. متخصص طب فیزیکی علاوه بر توصیه تمرینات مختلف تقویتی و کششی، برنامه ورزش و تمرینی موثری را نیز برای بیمار طراحی خواهد کرد. همچنین، ممکن است این متخصص یادگیری تکنیک‌های آرام بخشی و ماساژ درمانی را نیز برای سندروم پای بیقرار توصیه کند.
پرسش‌های متداول
آیا سندروم پای بی قرار عارضه جدی و خطرناکی است؟
سندروم پای بی قرار عارضه کشندهای نیست، اما موارد شدید این بیماری میتواند موجب مختل شدن خواب شده و این مشکل، اضطراب و افسردگی را در پی داشته باشد.
مصرف کدام ویتامین میتواند از شدت علائم سندروم پای بیقرار کم کند؟
مکملهای ویتامین D میتوانند از شدت علائم سندروم پای بیقرار کم کنند. کمبود ویتامین D رابطه مستقیمی با ابتلا به این سندروم دارد.
با ابتلا به سندروم پای بی قرار، بهترین راهکار برای خواب بهتر چیست؟
حمام آب گرم و ماساژ دادن پاها میتواند باعث شل شدن عضلات شده و کمک کند که خواب راحتتری داشته باشید.
آیا ممکن است سندروم پای بی قرار به قدری شدید باشد که خواب را مختل کند؟
بله، اکثریت افراد مبتلا به سندروم پای بی قرار به سختی میتوانند بخوابند.
عدم درمان سندروم پای بی قرار چه پیامدی میتواند داشته باشد؟
اگر این عارضه درمان نشود، بیخوابی میتواند باعث خستگی مفرط در طول روز شده و حتی کم خوابی نیز مشکلاتی اعم از افسردگی، اختلال حافظه، مشکل در تمرکز و اضطراب را در پی داشته باشد.
آیا مصرف زیاد آب کمکی به تسکین سندروم پای بیقرار می‌کند؟
بله، کم آبی بدن میتواند میل به تکان دادن پاها را تشدید کند. از این رو، نوشیدن آب کافی ممکن است در تسکین موقت این علائم موثر باشد.
آیا مصرف مکمل آهن برای سندروم پای بیقرار موثر است؟
به طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهند که اگرچه اثر مصرف مکمل آهن برای این سندروم کم است، اما در کاهش شدت علائم موثر عمل می‌کند. این تحقیق بر اساس تزریق آهن به جای مصرف خوراکی قرص آهن انجام شده است.
