ویتامین B12 یکی از مواد ضروری مورد نیاز برای بدن انسان است که به عملکرد صحیح فرآیند‌های مختلف بدن کمک می‌کند. این ویتامین به طور طبیعی در مواد غذایی مانند ماهی، گوشت، تخم مرغ و لبنیات وجود دارد و یک ویتامین محلول در آب است. بدن انسان برای سنتز DNA، تولید گلبول‌های قرمز و سلامت سیستم عصبی خود، به ویتامین B12 نیاز دارد و کمبود این ویتامین میتواند مشکلات مختلفی مانند کم خونی، بیماری‌های عصبی و زوال عقل و حافظه را برای فرد ایجاد نماید.
علائم و نشانه‌های کمبود ویتامین B12
علائم کمبود ویتامین B12 در هر فردی متفاوت است و به مرور زمان ایجاد می‌گردد. علائم معمول کمبود ویتامین B12 عبارتند از:
- احساس خستگی و ضعف
- رنگ پریدگی
- تپش قلب سریع
- تنگی نفس
- سرگیجه و سبکی سر
- بی‌حسی و سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها
- ضعف عضلات و ایجاد مشکل در راه رفتن
- تغییر خلق و خو و افسردگی
- زوال عقل و بروز مشکلاتی در حافظه
یکی از متداول‌ترین علائم کمبود ویتامین B12، کم خونی است و به این دلیل ایجاد میشود که بدن، قادر به تولید مقدار کافی گلبول‌های قرمز نیست و همین امر میتواند باعث احساس خستگی، ضعف و رنگ پریدگی بیمار شود.
کمبود ویتامین B12، میتواند باعث بروز مشکلات عصبی نیز بشود. مشکلاتی مانند بی‌حسی و گزگز کردن دست‌ها و پاها، بروز مشکل در راه رفتن و زوال عقل، ناشی از آسیب وارد شده به اعصاب است.
دلایل کمبود ویتامین B12
عوامل مختلفی می‌توانند باعث کمبود ویتامین B12 در بدن شوند، متداول‌ترین این عوامل عبارتند از:
- دریافت مقدار ناکافی ویتامین B12 از رژیم غذایی: ویتامین B12، بیشتر در غذاهای حیوانی مانند گوشت، ماهی، لبنیات و تخم مرغ وجود دارد. پیروی از رژیم‌های غذایی گیاه‌خواری و یا وگان، که در آن محصولات حیوانی مصرف نمی‌شود، باعث دریافت مقدار ناکافی ویتامین B12 میشود.
- اختلال در جذب ویتامین B12: جذب ویتامین B12 در دستگاه گوارش، طی مراحلی انجام میشود. بعضی از بیماری‌ها، مانند کم خونی شدید، گاستریت آتروفیک، بیماری سلیاک، بیماری کرون و برداشتن بخشی از معده یا روده با جراحی، در فرآیند جذب این ویتامین، اختلال ایجاد می‌کنند.
- عدم وجود فاکتور جذب درونی: فاکتور جذب درونی، نوعی پروتئین است که در معده تولید میشود و یک عامل ضروری برای جذب ویتامین B12 است. اگر معده به اندازه کافی از این پروتئین تولید نکند، مثلا در اثر کم خونی شدید، ویتامین B12 در بدن جذب نمی‌شود.
- داروها و درمان‌های پزشکی: مصرف بعضی از داروها، در جذب ویتامین B12 و استفاده بدن از آن، اختلال ایجاد می‌کنند. به طور مثال، داروهای مهارکننده پمپ پروتون (PPIs)، آنتاگونیست‌های گیرنده هیستامین H2 و متفورمین، جزء این دسته از داروها هستند. هم‌چنین، بعضی از جراحی‌های کاهش وزن، مانند عمل بای پس معده، باعث کم شدن توانایی بدن در جذب ویتامین B12 می‌شوند.
- بالا رفتن سن: با افزایش سن، تولید اسید معده و عوامل جذب درونی ویتامین، کاهش پیدا می‌کند و باعث کم شدن میزان جذب ویتامین B12 از مواد غذایی شود.
خطرات ناشی از کمبود ویتامین B12
اگر کمبود ویتامین B12 درمان نشود، ممکن است باعث بروز عوارض مختلفی در بدن شود. رایج‌ترین این عوارض عبارتند از:
- مشکلات عصبی: کمبود ویتامین B12، باعث آسیب رسیدن به غلاف میلین، که در اطراف رشته‌های عصبی قرار دارند، میشود، و این امر به اعصاب آسیب می‌رساند و موجب بروز مشکلات عصبی مانند اختلال در راه رفتن، سوزن سوزن شدن و بی‌حسی اندام‌ها شود.
- کم خونی: ویتامین B12 در تولید گلبول‌های قرمز در بدن نقش اساسی دارد؛ و عدم دریافت مقادیر کافی از این ویتامین، باعث بروز کم خونی مگالوبلاستیک می‌گردد که در آن گلبول‌های قرمز بزرگ و ناکارآمد شده و قادر به حمل اکسیژن به طور صحیح نیستند.
- بیماری‌های قلبی عروقی: کمبود ویتامین B12 باعث، افزایش سطح هموسیستئین میشود، که نوعی اسید آمینه است که به رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و در نتیجه، خطر حمله قلبی و سکته را افزایش می‌دهد.
- زوال عقل: کمبود ویتامین B12، با زوال عقل، آلزایمر و کمبود حافظه، به ویژه در افراد مسن، مرتبط است.
- افسردگی و اختلالات خلق و خو: پایین بودن میزان ویتامین B12 در بدن، با افسردگی و سایر اختلالات خلق و خو مرتبط است، البته این امر هنوز ثابت نشده است.
- ناباروری: کمبود ویتامین B12، ممکن است باعث ناباروری در مردان و زنان شود، البته برای اثبات این امر به تحقیقات بیشتری نیاز است.
- پوکی استخوان: بیماری پوکی استخوان، که باعث میشود استخوان‌ها ضعیف و شکننده شوند، با کمبود ویتامین B12 مرتبط است.
- افزایش خطر عفونت: سیستم ایمنی بدن، در اثر کمبود ویتامین B12، ضعیف میشود و این امر میتواند خطر بروز عفونت‌های مختلف را افزایش دهد.
توجه داشته باشید که تمام این عوارض، معمولا با تشخیص به موقع و مدیریت صحیح کمبود ویتامین B12 قابل پیشگیری و درمان هستند.
تشخیص کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 را از طریق آزمایشی که در آن، سطح ویتامین B12 در خون را اندازه‌گیری می‌کنند، می‌توان تشخیص داد. اگر کمبود این ویتامین تشخیص داده شود، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای تعیین علت کمبود ویتامین B12 توصیه نماید.
درمان کمبود ویتامین B12
معمولا می‌توان کمبود ویتامین B12 را با مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین B12 درمان نمود. انواع مختلفی از مکمل‌های ویتامین B12، به صورت قرص خوراکی، کپسول، قطره و ویتامین‌های تزریقی در بازار وجود دارد. انتخاب نوع دارو و درمان کمبود این ویتامین، به شدت کمبود ویتامین B12 و علت اصلی کمبود آن، بستگی دارد. مثلا”، اگر کمبود ویتامین B12 در اثر فقدان فاکتور جذب داخلی باشد که جذب ویتامین B12 را در روده کوچک امکان‌پذیر می‌کند، ممکن است لازم باشد که این ویتامین را تزریق کنید.
مکمل‌های خوراکی
می‌توان مکمل‌های خوراکی حاوی ویتامین B12 را، به شکل قرص، کپسول و یا قطره مایع، مصرف کرد. به طور معمول، پزشک، مصرف این مکمل‌ها را، یک بار در روز تجویز می‌نماید. جذب ویتامین B12 در روده کوچک انجام میشود، بنابراین برای جذب بهتر این ویتامین، بهتر است که این مکمل‌ها همراه با غذا مصرف شوند.
مکمل‌های تزریقی
می‌توان، ویتامین B12 را به داخل عضله و یا زیر پوست تزریق کرد، و یا این که آن را به همراه با سرم به بیمار تزریق نمود. تزریق این ویتامین معمولاً ماهی یک بار تجویز میشود، اما بعضی افراد ممکن است نیاز به تزریق‌های بیشتری داشته باشند.
اسپری بینی
ویتامین B12، به صورت اسپری بینی نیز برای مصرف موجود است. با این روش، ویتامین B12 از راه مجاری بینی، وارد جریان خون شده و سپس جذب میشود. مصرف ویتامین B12 از طریق اسپری بینی، به طور معمول، هفته‌ای یک بار تجویز میشود.
قرص جوشان
مکمل‌های حاوی ویتامین B12، که به شکل قرص جوشان در دسترس هستند، برای مصرف، راهی مناسب و آسان، برای افزایش میزان ویتامین B12 در بدن می‌باشند.قرص‌های جوشان را در آب می‌اندازیم و محلولی گازدار یا جوشان ایجاد میشود که می‌توانیم آن را بنوشیم.
مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین B12
به دلیل این که، ویتامین B12 بوسیله باکتری‌های موجود در روده حیوانات تولید می‌گردد، در محصولات غذایی حیوانی، به مقدار زیاد یافت می‌شوند. بعضی از منابع غذایی معمول و سرشار از ویتامین B12 در زیر ذکر شده است:
- گوشت: گوشت گاو، گوسفند و پرندگان خانگی، هم‌چنین جگر حیوانات، سرشار از ویتامین B12 هستند.
- ماهی و غذاهای دریایی: مقادیر قابل توجهی از ویتامین B12 در گوشت ماهی‌های چرب، مانند سالمون، قزل آلا و تن موجود است.
- محصولات لبنی: ویتامین B12، در شیر، پنیر، ماست و دیگر محصولات لبنی، به وفور یافت میشود. البته، اگر می‌خواهید که چربی‌های اشباع شده کمتری مصرف کنید، از لبنیات کم چرب یا بدون چربی، استفاده نمایید.
- تخم مرغ: ویتامین B12، در تخم مرغ به خصوص در زرده آن، موجود می‌باشد. برای بهره‌مند شدن از ویتامین B12 موجود در تخم مرغ، بهتر است که، تخم مرغ را کامل مصرف کنید.
- غذاهای غنی شده: بعضی از غذاهای گیاهی مانند غلات، شیر‌های گیاهی (مانند شیر سویا، شیر بادام) و مخمرهای تغذیه‌ای را با ویتامین B12 غنی می‌کنند. قبل از خرید این محصولات، برچسب‌های آن‌ها را بخوانید تا مطمئن شوید که غنی شده با ویتامین B12 هستند.
روش پیشگیری از کمبود ویتامین B12
بهترین راه برای جلوگیری از کمبود ویتامین B12، مصرف این ویتامین، در رژیم غذایی روزانه است. محصولات غذایی حیوانی مانند لبنیات، ماهی، گوشت و تخم‌مرغ منابع بسیار‌خوبی برای ویتامین B12 هستند. افرادی که گیاه‌خوار یا وگان هستند، برای دریافت مقادیر کافی ویتامین B12، باید مکمل‌های حاوی این ویتامین را مصرف نمایند.
سوالات متداول
کمبود ویتامین B12، چه تاثیری بر روی سیستم عصبی دارد؟
کمبود ویتامین B12، باعث میشود که، به غلاف میلین که رشته‌های عصبی را احاطه کرده است، آسیب وارد شود و علائمی مانند بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها، مشکل در راه رفتن و مشکلات حافظه را ایجاد نماید.
آیا مصرف مکمل‌های ویتامین B12 برای رفع کمبود این ویتامین، بی‌خطر است؟
بله، اگر مکمل‌های ویتامین B12، طبق دستور پزشک مصرف شوند، بی‌خطر هستند؛ با این وجود، مصرف دوز بالای مکمل‌های حاوی ویتامین B12، ممکن است باعث بروز عوارض جانبی مانند اسهال یا بثورات پوستی شود.
آیا ممکن است که کمبود ویتامین B12، بر رشد کودک تأثیر بگذارد؟
بله، کمبود ویتامین B12، میتواند بر رشد کودکان، به خصوص بر روی رشد عصبی آن‌ها، تأثیرات منفی داشته باشد.
آیا ممکن است که کمبود ویتامین B12، ارثی باشد؟
بله، یک بیماری ژنتیکی نادر وجود دارد که به روش اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد و کم خونی پرنیشیوز نام دارد؛ این بیماری ارثی میتواند باعث کمبود ویتامین B12، در بدن شود.
چگونه میزان ویتامین B12 بدن خود را به سرعت بالا ببرم؟
با تزریق ویتامین B12، میتوانید سطح این ویتامین را به سرعت در بدن بالا ببرید.
مصرف چه غذایی بیشتر برای رفع کمبود ویتامین B12، مفید است؟
جگر گاو دارای بالاترین مقدار ویتامین B12 است.
ویتامین B12، بیشتر در کدام میوه موجود است؟
موز میوه‌ای است که سرشار از ویتامین B12 است و میوه‌ای بسیار مفید است که پر از مواد مغذی لازم می‌باشد و میتواند بخشی از برنامه غذایی افراد باشد.
آیا کمبود ویتامین B12 باعث یبوست میشود؟
بله در بعضی موارد، کمبود ویتامین B12، میتواند باعث یبوست شود.
