پوکی استخوان به مشکلی گفته میشود که در آن استخوانها ضعیف شده و احتمال شکستگی در آنها افزایش مییابد. این مشکل در نتیجه کاهش تراکم استخوان رخ میدهد و میتواند تحت تأثیر فاکتورهایی مثل سن، هورمونها، عوامل ژنتیکی و سبک زندگی فرد باشد. شاید فرد تا زمان شکستگی استخوان متوجه نشانههای پوکی استخوان نشود، اما تشخیص آن نیز به کمک آزمایش تراکم استخوان ممکن است. در درمان پوکی استخوان، هدف بر پیشگیری از تخریب بیشتر استخوان و کاهش احتمال شکستگی از طریق اصلاح سبک زندگی و مصرف دارو است. تشخیص زودهنگام و طرح درمان شخصی برای مدیریت مؤثر مشکل ضروری است.
پوکی استخوان چیست؟ آیا قابل درمان است؟
استخوانها در بیماری پوکی استخوان یا اُستئوپروز، به دلیل کاهش توده استخوانی، شکنندهتر میشوند. عواملی مانند کمبود کلسیم، ویتامین D، کمتحرکی و سن بالا این بیماری را تشدید میکنند. با افزایش سن، سرعت رشد استخوان کاهش مییابد و نمیتواند با سرعت تجزیه بافت استخوانی هماهنگ باشد.
در حال حاضر، تحقیقات فراوانی برای درمان پوکی استخوان در حال انجام است؛ اما هنوز روش قطعی برای درمان این بیماری پیدا نشده است. پوکی استخوان یک بیماری پیشرونده است و با افزایش سن، فرآیند تحلیل رفتن تراکم استخوان به طور آرام و پیوسته ادامه مییابد، اما بدن قادر به جبران این کاهش تراکم نخواهد بود. همچنین پوکی استخوان از عوامل متعددی ناشی میشود که درمان و مدیریت تمام این عوامل تقریباً غیرممکن است. علاوه بر این، بازسازی استخوان فرمول پیچیدهای دارد، سلولهای استئوکلاست مسئول تجزیه سلولهای استخوانی قدیمی هستند و استئوبلاستها مسئول ساخت سلولهای استخوانی جدید میباشند. در پوکی استخوان، این تعادل مختل میشود و بازگرداندن این تعادل ظریف کار سادهای نیست.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان بیماریای است که احتمال ضعیف شدن و شکستن استخوان را بالا میبرد. مراحل اولیه پوکی استخوان معمولاً نشانهای ندارد، اما با پیشروی این مشکل، نشانههای شایع آن بروز میکند.
شکستن استخوان
شکستگی ناشی از پوکی استخوان، شایعترین نشانه این بیماری است. شکستن استخوان در اثر ضربات کوچکی مثل افتادن و یا حتی سرفه رخ میدهد و اولین نشانههای ابتلای فرد به استئوپروز است.
کوتاهی قد
افراد مبتلا به پوکی استخوان به تدریج و با متراکم شدن مهرههای ستون فقرات، دچار کوتاهی قد میشوند؛ این موضوع با بدشکلی ستون فقرات و قوز همراه میشود.
کمردرد
شکستگی و فشردگی مهرههای کمر، با کمردردی همراه میشود که در بعضی موارد میتواند بسیار دردناک باشد.
کاهش قدرت حرکتی
با پیشروی پوکی استخوان، بالا رفتن احتمال شکستگی و درد ناشی از آن منجر به کاهش قدرت حرکت فرد و کاهش توان عملکردی او، حتی در کارهای روزمره میشود.
چه عواملی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش میدهند؟
از فاکتورهای مؤثر در افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان میتوان به سن، نژاد، سبک زندگی، مشکلات پزشکی و درمان آن اشاره کرد.
بعضی از فاکتورهای مؤثر روی پوکی استخوان، تحت کنترل شما نیستند و عبارتاند از:
- جنسیت: زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
- سن: هر چه سنتان بالاتر رود، احتمال ابتلا به پوکی استخوان نیز بالاتر میرود.
- نژاد: سفیدپوستان یا آسیاییها بیش از دیگران در معرض پوکی استخوان هستند.
- سابقه ابتلای خانوادگی: ابتلای والدین یا برادر / خواهر به پوکی استخوان، به خصوص اگر پدر یا مادر با شکستگی لگن مواجه شده باشد، احتمال ابتلای شما به پوکی استخوان را بالا میبرد.
- اندازه اسکلت بدن: احتمال ابتلا به پوکی استخوان در بین افراد دارای بدن کوچکتر، به دلیل توده استخوانی کمتر و سریعتر بودن فرایند تحلیل رفتن استخوان در آنها بیشتر است.
- مشکلات پزشکی: افراد مبتلا به بعضی مشکلات خاص پزشکی مثل بیماری سلیاک، بیماریهای کبدی و کلیوی، سرطان و آرتروز، بیش از دیگران در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
علتهای ابتلا پوکی استخوان
استخوانها در طول زندگی، مدام در حال بازسازی هستند و استخوانهای جدیدی بعد از تخریب استخوانهای قدیمی تشکیل میشوند. وقتی جوان هستید، تشکیل استخوانهای جدید در دوره جوانی از سرعت بالاتری در مقایسه با تخریب استخوان برخوردار است و همین موضوع، افزایش تراکم استخوانی را به همراه میآورد. اما این تعادل با ورود به دهه سوم از بین میرود و حوالی ۳۰ سالگی، فرد به اوج این فرآیند و تراکم استخوانیاش میرسد. از این نقطه به بعد، روند قبلی تغییر میکند و با پیشی گرفتن نرخ تخریب استخوان از نرخ بازسازی آن، تراکم استخوان کاهش مییابد و فرد به پوکی استخوان مبتلا میشود. ضعیف و شکنندهتر شدن استخوانها در اثر استئوپروز، زمینه شکستن آنها را فراهم میکند. فاکتورهای مختلفی روی ابتلا به پوکی استخوان تأثیر دارند:
اختلالات هورمونی
پوکی استخوان معمولاً در افرادی بیشتر دیده میشود که بعضی هورمونهای خاص بدنشان، خیلی زیاد یا خیلی کم است. از جمله این هورمونها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- هورمونهای جنسی: پایینبودن سطح هورمونهای جنسی منجر به ضعیف شدن استخوانها میشود. کاهش سطح استروژن در زنان در دوره یائسگی، یکی از فاکتورهای اصلی مؤثر در ابتلا به پوکی استخوان است. درمان سرطان پروستات و کاهش سطح تستوسترون در مردان ناشی از آن و درمان سرطان سینه و کاهش سطح استروژن در زنان منجر به سریعتر شدن فرآیند تخریب استخوان میشود.
- مشکلات تیروئیدی: زیاد بودن هورمون تیروئید میتواند منجر به تخریب استخوان شود. این مشکل در صورت ابتلا به پرکاری تیروئید یا مصرف زیاد داروهای هورمون تیروئید برای درمان کمکاری تیروئید رخ میدهد.
- غدد دیگر: پرکاری غده پاراتیروئید و غدد آدرنال هم میتواند پوکی استخوان را به همراه بیاورد.
کمبود ویتامین D، کلسیم و مواد مغذی
احتمال ابتلا به پوکی استخوان در افراد درگیر مشکلات زیر بیشتر است:
- مصرف کم کلسیم: کمبود همیشگی کلسیم نقش مهمی در ابتلا به پوکی استخوان ایفا میکند. مصرف کم کلسیم منجر به کاهش تراکم استخوان، تخریب زودرس استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان میشود.
- اختلال خوردن: اعمال محدودیت شدید روی مصرف غذا و کمبود وزن منجر به ضعف استخوانهای مردان و زنان میشود.
- جراحی سیستم گوارش: جراحی کاهش سایز معده یا برداشتن بخشی از روده، سطح لازم برای جذب مواد مغذی، از جمله کلسیم را کاهش میدهد. این جراحیها ممکن است به منظور کمک به کاهش وزن یا اختلالات سیستم گوارش انجام شوند.
عوارض دارویی
استفاده طولانیمدت از داروهای خوراکی یا تزریق کورتیکواستروئید، مثل پردنیزون یا کورتیزون، فرآیند بازسازی استخوان را مختل میکند. مصرف داروهای درمان یا پیشگیری از موارد زیر هم میتواند پوکی استخوان را به همراه بیاورد:
- صرع
- رفلاکس معده
- سرطان
- پس زدن پیوند عضو
سبک زندگی ناسالم
بعضی عادات بد میتواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد و از جمله این موارد عبارتاند از:
- سبک زندگی بدون فعالیت و ایستا: کسانی که زمان زیادی را بدون حرکت هستند، بیش از افراد فعالتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. هر حرکت تحملکنندۀ وزن (weight-bearing) و فعالیتهایی که تعادل فرد و شکل بدن او را بهتر کند، برای استخوانها هم مفید هستند، اما پیادهروی، دویدن، پریدن، رقص و وزنهبرداری از تأثیر بهسزایی برخوردارند.
- مصرف زیاد الکل: نوشیدن زیاد الکل، برای مثال دو نوشیدنی الکلی در روز، احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش میدهد.
- استعمال دخانیات: هنوز نقش دقیق استعمال دخانیات در ابتلا به پوکی استخوان مشخص نیست، اما میدانیم که استعمال دخانیات و ضعف استخوانها مرتبط هستند.
مراجعه به پزشک
در صورت مواجهه با موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- سنتان بیش از ۵۰ سال است و قبلاً وضعیت استخوانهایتان را برای بررسی ابتلا به پوکی استخوان ارزیابی نکردهاید.
- سابقه پوکی و شکستگی استخوان در اعضای خانواده وجود داشته باشد.
- شکستگیهای بیمورد یا تکراری برایتان رخ داده باشد.
- کمبود کلسیم یا ویتامین دی داشته باشید.
- نشانههایی مثل کاهش قد، استخوان درد یا کمردرد شدید داشته باشید.
پزشک متخصص طب فیزیکی تستهای تشخیصی انجام داده و در صورت لزوم، راهنماییهایی در مورد درمان و پیشگیری از پوکی استخوان ارائه خواهد داد.
آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک
در اینجا اطلاعاتی آورده شده که به شما در آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک کمک میکند.
کارهایی که میتوانید انجام دهید:
- نشانههایی که دیدهاید را یادداشت کنید، اگرچه ممکن است نشانهای نداشته باشید.
- یادداشت اطلاعات شخصی کلیدی، مثل استرسها یا تغییرات عمده زندگیتان که اخیراً رخ داده باشد.
- فهرست کاملی از داروهای مصرفی، ویتامینها و مکملهایی که مصرف میکنید یا میکردید، به همراه دوز مصرفی آنها را یادداشت کنید. یادداشت نوع و دوز مصرفی مکمل کلسیم و ویتامین دی از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که انواع مختلفی از آنها در بازار وجود دارند. اگر نمیدانید که چه اطلاعاتی برای ارائه به پزشک مفید است، بطری داروهایتان و یا تصاویری از برچسب روی آنها را همراهتان داشته باشید.
- سؤالاتتان را نیز یادداشت کنید.
تشخیص پوکی استخوان
تشخیص پوکی استخوان معمولاً شامل چند مرحله میشود. پزشک ابتدا احتمال ابتلای شما به پوکی استخوان و شکستگی استخوانهایتان را کاملاً ارزیابی میکند. مراحل تشخیص پوکی استخوان عبارتاند از:
شرح حال گرفتن از بیمار
پزشک ابتدا سؤالاتی درباره فاکتورهای خطرزای پوکی استخوان از شما میپرسد. سوابق خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان، احتمال ابتلای شما را بالا میبرد؛ عادات فرد در طول زندگی شامل رژیم غذایی، فعالیتهای جسمانی، نوشیدن مشروبات الکلی و استعمال دخانیات هم باعث افزایش احتمال بروز پوکی استخوان میشود. پزشک، سپس به بررسی مشکلات پزشکی قبلی و داروهایی که مصرف میکنید یا میکردید میپردازد. آن دسته از نشانههای استئوپروز که پزشکان معمولاً به دنبال آن هستند شامل مواردی مانند سابقه شکستگی استخوان، سابقه کمردرد، کاهش قد یا قوز پشت میشود.
معاینۀ فیزیکی
پزشک، قد فرد را اندازه گرفته و آن را با قبل مقایسه میکند؛ کاهش قد میتواند نشانهای از وجود پوکی استخوان باشد. پزشکتان درباره مشکلاتی مثل سختی بلند شدن از روی صندلی (بدون تکیه بر دسته صندلی) از شما سؤال میکند. انجام آزمایش خون برای ارزیابی سطح ویتامین دی و همچنین فعالیتهای متابولیک استخوانها تجویز میشود. فعالیتهای متابولیک فرد با ابتلای او به پوکی استخوان افزایش مییابد.
آزمایش تراکم استخوان
در صورتی که از نظر پزشک در معرض ابتلا به پوکی استخوان باشید، آزمایش تراکم استخوان را برایتان تجویز میکند. یکی از آزمایشات رایج، تصویربرداری DEXA (یا dual-energy X-ray absorptiometry) است. این روش سریع و بدون درد، شامل گرفتن تصاویر اشعه ایکس برای اندازهگیری تراکم استخوان و ارزیابی خطر شکستگی آنها است. تصاویر DEXA اطلاعات ارزشمندی برای ارزیابی سلامت استخوانها در اختیار پزشک میگذارد و به او در تصمیمگیری روش درمان کمک میکند.
آزمایش خون و ادرار
مشکلات پزشکی هم میتواند تخریب استخوان را به همراه بیاورد که از جمله این مشکلات میتوان به اختلال پاراتیروئید و تیروئید اشاره کرد. پزشک برای ارزیابی وجود این مشکلات میتواند از نتایج آزمایش ادرار و خون استفاده کند. در آزمایش، میتوان سطح کلسیم، عملکرد غده تیروئید و سطح تستوسترون مردان را اندازهگیری کرد.
درمان پوکی استخوان
اگرچه درمان کامل پوکی استخوان ممکن نیست، اما روند درمانی این مشکل برای مدیریت نشانهها و درد ناشی از آن، فرایند شامل مراحل زیر است:
- ورزش
- مصرف مکملهای ویتامین و مواد معدنی و داروهای مختلف
- حرکات ورزشی تعادلی، استقامتی و تحملکنندۀ وزن به پیشگیری از بروز این مشکل کمک میکند.
بهترین روش درمان، طرح درمان شخصی تعیینشده توسط پزشک برای بیمار، با توجه به نیازهای او است.
درمانهای دارویی
مکملهای ویتامین دی و کلسیم
کلسیم، ماده معدنی اصلی سازندۀ استخوانها است و مصرف کلسیم کافی، بخش مهمی از یک رژیم غذایی متعادل و سالم و برای حفظ سلامت استخوانها ضروری است.
مقدار دوز مصرفی روزانه کلسیم برای اکثر بزرگسالان سالم، ۷۰۰ میلیگرم در روز است و باید آن را از طریق مواد غذایی مختلفی تأمین کرد که حاوی کلسیم باشند. اما افراد مبتلا به پوکی استخوان، باید کلسیم بیشتری، معمولاً به شکل مکمل مصرف کنند. از پزشکتان درباره مکمل کلسیم مناسب کمک بگیرید.
ویتامین دی به جذب کلسیم توسط بدن کمک میکند و همه بزرگسالان به حداقل ۱۰ میکروگرم ویتامین دی در روز نیاز دارند. در ۶ ماه اول سال، زمینۀ جذب کامل ویتامین دی روزانه از طریق نور آفتاب فراهم است.
اما جذب ویتامین دی لازم برای بدن، در پاییز و زمستان، تنها از طریق مواد غذایی ممکن نیست و همه (از جمله زنان باردار و شیرده) باید مصرف روزانه مکملهای حاوی ۱۰ میکروگرم ویتامین دی را در برنامه غذایی خود بگنجانند.
بیسفسفوناتها
بیسفسفوناتها نشاندهندۀ نرخ تخریب استخوانها در بدن هستند. این مواد، تراکم استخوان را حفظ نموده و احتمال تخریب استخوان را کاهش میدهند. بیسفسفوناتها انواع مختلفی دارند که عبارتاند از:
- آلدرونات. آلدرونات (از شرکتهای Binosto و Fosamax) باعث کاهش خطر شکستگی لگن و مهرههای ستون فقرات میشود و خطر کاهش قد ناشی از شکستگی مهرهها را پایین میآورد. بیسفسفوناتها به صورت قرص در دسترس هستند و مصرف یکی از آنها در روز / هفته کافی است.
- ریزدرونات. ریزدرونات (از شرکتهای Actonel و Atelvia) میتواند خطر شکستگی لگن و مهرههای ستون را کاهش دهد و برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان مورد تأیید است. مصرف یکی از آنها در روز / هفته / ماه (با توجه به نظر پزشک) کافی است.
- ایباندرونات. اگرچه مصرف ایباندرونات (از برند Boniva) منجر به کاهش خطر شکستگی استخوان و مهرههای کمر میشود، اما هنوز مدرکی برای اثبات کاهش خطر شکستگی لگن ناشی از مصرف آن به دست نیامده، بنابراین مصرف ایباندرونات به اندازه آلندرونات و ریزدرونات توصیه نمیشود. مصرف ایباندرونات (از برند Boniva) به پیشگیری و درمان پوکی استخوان کمک میکند. این دارو به شکل قرص در دسترس است و میتوان آن را با توجه به تجویز پزشک یک بار در روز / ماه مصرف کرد؛ شکل تزریقی ایباندرونات هم وجود دارد که هر سه ماه باید تزریق شود.
- زولدرونیک اسید. یک دوز درون وریدی از زولدرونیک اسید (از برند Reclast) برای یک سال کافی است و از آن برای درمان پوکی استخوان استفاده میشود. تزریق درون وریدی این دارو ۱۵ دقیقه طول میکشد و درد زیادی هم ندارد. زولدرونیک اسید میتواند تراکم استخوان را افزایش و خطر شکستگی لگن و مهره کمر را کاهش دهد. شکل قرصی، شربتی و تزریقی این دارو برای مصرف در دسترس است.
عوارض جانبی اصلی بیسفسفوناتها عبارتاند از:
- خراشیدگی مری
- مشکل بلع
- درد معده
استئونکروز فک یک عارضه جانبی نادر استفاده از بیسفسفوناتها است که عمدتاً در اثر تزریق درون وریدی دوز بالای بیفسفونات برای درمان سرطان (نه پوکی استخوان) رخ میدهد.
در استئونکروز، سلولهای استخوان فک میمیرند و مشکلاتی در درمان آنها ایجاد میشود. اگر سابقه مشکلات دندانی دارید، باید قبل از شروع درمان به کمک مصرف بیسفسفوناتها، مورد معاینه قرار بگیرید و ببینید که آیا امکان بروز مشکل برایتان وجود دارد یا خیر.
دنوزوماب
دنوزوماب دارویی است که معمولاً برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار میگیرد. عملکرد این دارو با پیشگیری از فعالیت سلولهای استئوکلاست، مسئول تخریب استخوان است. دنوزوماب با کاهش فرایند تحلیل رفتن استخوان، به افزایش تراکم استخوان و کاهش احتمال شکستگی آن کمک میکند.
داروی دنوزوماب معمولاً هر شش ماه و به صورت زیرپوستی تزریق میشود. مصرف دنوزوماب معمولاً برای کسانی توصیه میشود که امکان مصرف داروهای دیگر را ندارند و یا موفقیتی از مصرف داروهای دیگر پوکی استخوان کسب نکردهاند.
این را هم باید بدانید مصرف دنوزوماب ممکن است با برخی عوارض جانبی مثل کاهش سطح کلسیم خون، عفونتهای پوستی و موارد نادر مشکلات فکی همراه شود. معاینات دورهای و مراقبتهای درمانی توسط متخصص در دوره مصرف دنوزوماب ضروری است.
مثل هر داروی دیگری، باید قبل از شروع دوره درمان درباره مزایا و خطرات احتمالی مصرف دنوزوماب با پزشکتان صحبت کنید. پزشکتان توصیههایش را با توجه به شرایط خاص و سوابق پزشکیتان تنظیم میکند.
داروهای استخوان ساز
در صورت ابتلا به پوکی استخوان شدید یا موفقیت اندک درمانهای رایج پوکی استخوان، احتمالاً با تجویز پزشک مبنی بر انجام موارد زیر مواجه خواهید شد:
- تریپاراتاید (Bonsity, Forteo). این داروی قدرتمند، عملکردی مشابه هورمون پاراتیروئید دارد و بدن را برای تشکیل استخوان جدید تحریک میکند. این دارو به صورت تزریق زیرپوستی روزانه تا بازه دوساله تجویز میشود.
- آبالوپاراتید (Tymlos). یک داروی دیگر با عملکردی مشابه هورمون پاراتیروئید که تنها میتوان آن را به مدت دو سال مصرف کرد.
- روموزوماب (Evenity). این جدیدترین داروی استخوانسازی است که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار میگیرد. مصرف این دارو به صورت تزریق ماهیانه در مطب پزشک است و درمان آن هم در یک دوره یکساله انجام میشود.
بعد از توقف مصرف هر یک از این داروهای استخوانساز، باید مصرف داروهای دیگر را برای حفظ نتایج رشد استخوانهای جدید شروع کنید.
هورمون درمانی
درمان هورمونی یکی از روشهای درمانی است که برای مقابله با پوکی استخوان استفاده میشود. این درمان عمدتاً برای زنان یائسه و بعد از یائسگی که سطوح هورمون استروژن کاهش یافته است، تجویز میشود.
هورمون پاراتیروئید
هورمون پاراتیروئید به صورت طبیعی در بدن تولید میشود و مقدار کلسیم استخوان را تنظیم میکند. درمان به وسیله هورمون پاراتیروئید (مثل تریپاراتاید) برای تحریک سلولهای سازنده استخوان جدید استفاده میشود و میتوانید آن را به صورت روزانه (یک بار در روز) تزریق کنید.
در حالی که داروهای دیگر برای کاهش سرعت نازکشدگی استخوان استفاده میشود، هورمون پاراتیروئید به افزایش تراکم استخوان کمک میکند. اما تنها بخش کمی از افراد دارای تراکم استخوان بسیار پایین که به نتایج مثبتی از درمانهای دیگر دست نیافتهاند، از این هورمون استفاده میکنند.
حالت تهوع، سردرد و سرگیجه از عوارض جانبی رایج این روش درمانی است.
تعدیل کنندههای انتخابی گیرنده استروژن (SERMs)
SERMها داروهایی هستند که آثار مشابهی با هورمون استروژن روی استخوانها دارند. مصرف این داروها به طور خاص برای کمک به حفظ تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی، به خصوص در ستون فقرات، است.
رالوکسیفن تنها شکل SERMها برای درمان پوکی استخوان است و مصرف آن برای زنان، تنها بعد از یائسگی توصیه میشود؛ امکان مصرف روزانه قرصهای این دارو وجود دارد.
عوارض جانبی رالوکسیفن عبارتاند از:
- گر گرفتگی
- گرفتگی پاها
- افزایش احتمال تشکیل لخته خون
HRT (درمان جایگزینی هورمون)
HRT را میتوان برای کنترل نشانهها در زنانی که در دوره یائسگی قرار دارند، استفاده کرد. همچنین، دیده شده که HRT به حفظ استحکام استخوانها و کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان کمک میکند. این روش به افراد مبتلا به پوکی استخوان هم در تقویت استخوانها و کاهش خطر شکستگی استخوان کمک میکند.
در صورت ابتلا به یائسگی زودرس، یا توقف پریود ماهیانه قبل از ۴۵ سالگی، توصیه میشود که حداقل تا ۵۱ سالگی از HRT یا ضدبارداری هورمونی استفاده کنید. این موضوع میتواند سطح استروژن خون را افزایش دهد و به جلوگیری از پوکی استخوان یا مشکلات پزشکی دیگر کمک کند.
بعضی انواع HRT میتواند خطر ابتلا به سرطان سینه را کمی افزایش دهد؛ استفاده طولانی مدت از HRT میتواند این افزایش را به همراه بیاورد. قرصهای HRT (نه چسب، ژل یا اسپری)، خطر تشکیل لختههای خونی را کمی افزایش میدهد.
اینکه HRT گزینه مناسبی برای شما باشد یا خیر، به سن، نشانهها و فاکتورهای خطرزای موجود در شما بستگی دارد. مزایای HRT برای کسانی که سنشان کمتر از ۶۰ سال باشد و نشانههای یائسگی را داشته باشند، بیش از خطرات آن است. درباره مزایا و خطرات HRT با پزشکتان صحبت کنید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی به عنوان یکی از روشهای مکمل در درمان پوکی استخوان استفاده میشود و میتواند برای کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیماران مفید باشد. درمان فیزیوتراپی در پوکی استخوان میتواند شامل موارد زیر باشد:
تمرینات ورزشی با وزنه
تمریناتی مانند وزنه زدن و تمرینات استقامتی برای بهبود تراکم استخوان و کمک به پیشگیری و درمان پوکی استخوان تأثیرگذار است و بهتر است که افراد دو یا چند روز در هفته را صرف تمرینات تقویت عضله کنند و با ورزش دادن تمامی گروههای اصلی عضلات، از جمله: پاها، باسن، پشت، سینه، شانهها و بازوها از پوکی استخوان پیشگیری کنند.
تمرینات تعادلی و هماهنگی
افزایش تعادل و هماهنگی در بیماران مبتلا به پوکی استخوان میتواند کاهش خطر سقوط و شکستگیهای ناشی از آن را به همراه داشته باشد. برای بهبود تعادل و هماهنگی، تمریناتی مانند تمرینات تعادلی و یوگا میتواند مؤثر باشد.
کار درمانی
فیزیوتراپیست میتواند به بیماران آموزش دهد که چگونه به صورت ایمن حرکات را انجام دهند، برخی از فعالیتهای روزانه خود را انجام داده و از خود مراقبت کنند تا احتمال آسیب را کاهش دهند. همچنین به بیماران نشان میدهد که چگونه به طور ایمن ایستادن، نشستن و خوابیدن را انجام دهند تا فشار کمتری به استخوانها وارد شود. (منبع)
تکنیکهای درمانی دیگر
بسته به نیازهای بیمار، ممکن است فیزیوتراپیست تکنیکهای دیگری مانند درمان با گرما یا سرما و ماساژ را به کار برد.
در هر صورت، قبل از شروع هر نوع فیزیوتراپی یا درمان دیگری، مهم است که با پزشک مشورت کنید. پزشک میتواند برنامه درمانی مناسب و جامعی برای شما تهیه کند و اطمینان حاصل کند که درمانهایی که شما انجام میدهید ایمن و مناسب باشند.
مگنت تراپی
مگنت تراپی ممکن است با افزایش جریان خون در ناحیه مورد درمان، سلامت استخوانها را بهبود بخشد. این روش همچنین ممکن است به تحریک رشد استخوان و ترمیم آن کمک کند. با این حال، اثرات دقیق این روش در درمان پوکی استخوان هنوز مورد بررسی است و پزشکان معمولاً این روش را به عنوان یک رویکرد تکمیلی در کنار درمانهای دیگر معرفی میکنند.
در هر صورت، قبل از استفاده از مگنت تراپی برای درمان پوکی استخوان یا هر مشکل دیگری، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک ممکن است توصیههایی در مورد درمانهای مختلف دیگر، از جمله تغییرات در سبک زندگی، تمرینات ورزشی مناسب و مکملهای غذایی با داروهای تجویزشده داشته باشد.
عوارض پوکی استخوان
پوکی استخوان با ضعیف شدن استخوانها و بالا رفتن احتمال شکستن آنها شناخته میشود. مشکلات ناشی از پوکی استخوان میتواند تأثیرات قابلتوجهی بر سلامت فرد و کیفیت زندگی او بگذارد و برخی از این مشکلات عبارتاند از:
شکستگی
جدیترین مشکل ناشی از پوکی استخوان، افزایش احتمال شکستگی آن است. شایعترین نقاط برای شکستگی استخوانها در ستون فقرات، لگن و مچ دست است. این شکستگیها با درد مزمن، ناتوانی حرکتی و حتی مرگ در موارد شدید، به خصوص در صورت شکستگی لگن، همراه میشود.
کاهش قد و ناهنجاریهای ستون فقرات
پوکی استخوان میتواند منجر به شکستگی فشاری مهرههای ستون فقرات، کاهش قد و بدشکلی ستون فقرات مثل کیفوز (قوز) یا اسکولیوز (انحراف جانبی ستون فقرات) شود.
درد شدید
شکستگی و بدشکلی ستون فقرات با درد مزمنی همراه میشود که میتواند زندگی روزمره و سلامت روان فرد را به صورت قابلتوجهی تحت تأثیر قرار دهد.
از دست دادن تحرک
شکستگی و درد ناشی از شکستگی استخوانها، قدرت حرکتی و امکان انجام فعالیتهای روزمره فرد را از او میگیرد و کاهش توان حرکتی را برای او به همراه میآورد.
بالا رفتن خطر افتادن
استئوپروز، کاهش قدرت عضلانی و تعادل را ایجاد نموده و احتمال افتادن و شکستگیهای ناشی از آن را به همراه میآورد.
اثرات روانی
کاهش تحرک، از دست رفتن حس استقلال و انزوا را به همراه میآورد. فعالیتهایی که زمانی از انجامش لذت میبردید، الان برایتان دردناک است. این موضوع در کنار ترس از شکستگیهای بیشتر، میتواند افسردگی را برای فرد ایجاد کند. وضعیت عاطفی ناپایدار، قدرت کنترل و مدیریت مشکلات توسط فرد را کاهش میدهد. در سمت مقابل، یک رویکرد مثبت و رو به آینده در مواجهه با مشکلات از اهمیت بالایی برخوردار است.
برای کاهش احتمال بروز این مشکلات، باید رویکرد مؤثری در مدیریت مشکل پوکی استخوان داشته باشید. مراجعه دورهای برای معاینات و انجام آزمایشات پوکی استخوان میتواند به کنترل و ارزیابی روند پیشروی مشکل و اصلاح روند درمانی کمک کند.
پیشگیری
تراکم استخوان زنان به طور کلی از مردان کمتر است و کاهش سطح استروژن هم احتمال ابتلا به پوکی استخوان را بیشتر میکند.
اما خبر خوب اینکه، در مواردی میتوان جلوی پوکی استخوان را گرفت. هر چه زودتر روند حفظ سلامت استخوانهایتان را شروع کنید، از وضعیت بهتری در پنجاه سالگی و بعد از آن برخوردار خواهید بود.
عادتهای خوب بسازید
انتخابهایتان، از کودکی تا بزرگسالی، روی سلامت استخوانهایتان تأثیر میگذارد و با اقدامات زیر میتواند از استخوانهایتان محافظت کنید:
- سیگار را ترک کنید.
- مصرف الکل را کنار بگذارید.
- وزنتان را در حد ایدهآل حفظ کنید.
- یک رژیم غذایی مناسب داشته باشید.
- فعالیت داشته باشید.
- مصرف نوشابه را کاهش دهید.
به میزان کافی کلسیم دریافت کنید
دوز روزانه مصرف کلسیم برای اکثر بزرگسالان باید در حدود ۱۰۰۰ میلیگرم باشد، اما این مقدار برای مردان بالای ۷۰ سال و زنان بالای ۵۰ سال باید در حدود ۱۲۰۰ میلیگرم باشد. در صورتی که کلسیم کافی به بدن نرسد و بدن به کلسیم نیاز داشته باشد، تخریب استخوانها شروع میشود و این به معنای تحلیل رفتن تودۀ استخوانی است. بنابراین مصرف روزانه مواد مغذی از طریق مواد غذایی یا مکملها، از اهمیت بالایی برخوردار است. میتوانید کلسیم مورد نیازتان را از منابع زیر تأمین کنید:
- محصولات لبنی کم چرب یا بدون چربی
- آبمیوه یا غذاهایی غنی شده با کلسیم مثل غلات صبحانه، شیر سویا و توفو
- ساردین و سالمون با استخوان
- سبزیجات دارای برگهای تیره مثل کلم پیچ و بروکلی
بهتر است کلسیم مورد نیاز بدنتان را از مواد غذایی تأمین کنید تا مواد مغذی دیگری مثل فسفر و پروتئین که برای سلامت استخوانها ضروری هستند، را نیز جذب کنید. اگر این موضوع برایتان مقدور نیست، پزشکتان مصرف مکمل را توصیه میکند.
ویتامین D را فراموش نکنید
ویتامین دی به جذب بهتر کلسیم توسط بدن و استفاده از آنها برای تقویت استخوانها کمک میکند. کبد و کلیهها در زمان قرارگیری پوست در معرض آفتاب، مسئولیت تولید ویتامین دی را بر عهده دارند. اما بسیاری از ما به دلایل مختلفی مثل زندگی در آپارتمان، استفاده از کرمهای ضدآفتاب، تون رنگی پوست، تغییرات فصل و … امکان برخورداری از میزان لازم نور آفتاب را نداریم. غذاهای زیادی شامل این مواد مغذی نیستند، اما میتوانید آنها را در موارد زیر پیدا کنید:
- ماهیهای چرب مثل سالمون، ماکرل و ماهی تن
- جگر گوساله، پنیر و زرده تخم مرغ
- غذاهای غنی شده مثل شیر، غلات صبحانه و آب پرتقال
هدفتان باید:
- جذب روزانه ۶۰۰ واحد (IU) ویتامین دی، برای افراد کمتر از ۷۰ سال
- جذب روزانه ۸۰۰ واحد (IU) ویتامین دی، برای افراد بالای ۷۱ سال
باشد.
با توجه به عدم دستیابی بسیاری از زنان به مقدار لازم روزانه ویتامین دی از طریق آفتاب و غذا، مصرف مکملهای حاوی ویتامین دی برای دستیابی به این هدف ضروری میشود.
از اهمیت دریافت پروتئین غافل نشوید
پروتئینها در هر سلول بدن، از جمله استخوانها وجود دارند. مطالعات نشان داده که مصرف پروتئین، منجر به افزایش تراکم مواد معدنی در استخوان میشود. دوز پیشنهادی مصرف روزانه پروتئین،۱ تا ۱.۲ گرم به ازای هر کیلوگرم وزنتان است؛ بنابراین کسی که وزنش ۶۴ کیلوگرم باشد، حدوداً به ۶۴ الی ۷۶ گرم پروتئین در هر روز نیاز دارد. پروتئین را میتوان از طریق منابع غذایی جانوری یا گیاهی تامین کرد.
ورزش کنید
ورزش با افزایش تودۀ استخوانی در زنان پیش از یائسگی، به کاهش خطر شکستگی و در زنان یائسه هم به حفظ تراکم استخوان کمک میکند. بهعلاوه، ورزش میتواند تقویت عضلات، افزایش تعادل و کاهش احتمال افتادن و مصدومیت یا شکستگی ناشی از آن را به همراه بیاورد.
سه روز تمرین (حداقل ۳۰ دقیقهای) در هفته، چیزی است که اکثر متخصصان پیشنهاد میکنند؛ اما این به معنای انجام هر تمرینی نیست. برای افزایش سلامت استخوان، بهتر است ۳ تا ۴ مرتبه در هفته، ورزشهای تحملکنندۀ وزن و تمرینات استقامتی انجام دهید.
- تمرینات تحملکننده وزن بر حمل وزن بدنتان در مقابل گرانش متمرکز است. پیادهروی، دویدن، رقصیدن، ایروبیک، پیادهروی سریع و تنیس از جمله فعالیتهای تحملکنندۀ وزن عالی هستند.
- تمرینات استقامتی از یک نیروی مخالف مثل وزنه، کش یا آب برای تقویت عضلات و افزایش توده عضلانی استفاده میکند. داشتن عضلات قوی و تعادل مناسب به پیشگیری از افتادن یا حداقلسازی مصدومیتها کمک میکند.
از مصرف داروهایی که احتمال پوکی استخوان را بالا میبرند، بپرهیزید
مصرف بعضی داروها، بهخصوص در دوز بالا و به مدت طولانی، میتواند منجر به تخریب استخوانها شوند. گاهی اوقات میتوانید احتمال ابتلا به پوکی استخوان را با توقف مصرف دارو، کاهش دوز مصرفی یا تغییر آن با یک داروی جایگزین، کاهش دهید. داروهایی که ممکن است احتمال تخریب استخوانها را افزایش دهند، عبارتاند از:
- داروهای گلوکوکورتیکوئید (مانند پردنیزون)
- هپارین، یک داروی ضدانعقاد است که برای پیشگیری و درمان لختهشدن غیرطبیعی خون استفاده میشود.
- بعضی داروهای ضدتشنج (مانند فنیتوئین، کاربامازپین، پریمیدون و فنوباربیتال)
- مهارکنندههای آروماتاز برای درمان سرطان سینه (مانند لتروزول، آناستروزول)
سخن آخر
پوکی استخوان یک بیماری رایج است، اما معمولاً علائمی از خود نشان نمیدهد تا زمانی که فرد دچار مشکل یا شکستگی شود. برآورد شده که ۵۰ درصد از زنان و ۲۰ درصد از مردان بالای ۵۰ سال، در طول زندگیشان با شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان مواجه میشوند. این شکستگیها یکی از عوامل ناتوانیهای حرکتی، پایین آمدن کیفیت زندگی و افزایش مرگ و میر هستند و فشار پزشکی و هزینههای درمانی سنگینی بر خود بیمار و اقتصاد جامعه وارد میکند. با روشهای درمانی مؤثر میتوان بیماری پوکی استخوان را تشخیص داده و قبل از بروز هر گونه شکستگی، از پیشروی آن جلوگیری کرد. بنابراین، پیشگیری، تشخیص و درمان پوکی استخوان باید از سوی سازمانهای درمانی، الزامی شود.
سؤالات متداول
آیا احتمال بروز پوکی استخوان در کودکان وجود دارد؟
این موضوع به ندرت دیده شده و در صورت بروز هم معمولاً ناشی از مشکلات پزشکی یا مصرف طولانیمدت بعضی داروهای تجویزی خواهد بود. از مصرف مواد مغذی کافی ترجیحاً از طریق نوشیدن، خوردن و داشتن یک رژیم غذایی مناسب توسط فرزندتان مطمئن شوید. مصرف مکملها باید تنها تحت نظر پزشک باشد.
آیا باید آزمایش تراکم استخوان بدهم؟
اگر هر یک از عوامل خطرزا یا موارد نگران کنندۀ مرتبط با سلامت استخوان را در خود دیدهاید، بهتر است با پزشکی مشورت کنید که بتواند وضعیت شما را ارزیابی نموده و در صورت لزوم انجام آزمایش تراکم استخوان با او صحبت کنید.
آیا میتوان با مصرف دارو از پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن جلوگیری کرد؟
بعضی داروها به بدن در حفظ و تقویت استخوانها کمک میکنند. پزشکان معمولاً این داروها را برای بیماران و بهخصوص، زنانی تجویز میکنند که مستعد ابتلا به پوکی و شکستگی استخوان هستند. اگر به دنبال این هستید که آیا مصرف دارو برایتان مفید است یا خیر، با پزشکتان مشورت کنید.
آیا میتوان به پوکی استخوان بیتوجه بود؟
پوکی استخوان یک بیماری مزمن است و عدم درمان آن، زمینه پیشروی و بروز مشکلات بیشتر و جدیتر را فراهم میکند. اما درمان و مدیریت پوکی استخوان ممکن است و از این طریق به کاهش خطر شکستگی استخوان و بهبود کیفیت زندگیتان کمک خواهید کرد.
طول دوره مصرف بیسفسفوناتها چقدر است؟
بیسفسفوناتها رایجترین نوع داروهای پوکی استخوان هستند که معمولاً در دورههای ۳ تا ۵ ساله مصرف میشوند. پزشک بعد از دوره مصرف، به ارزیابی عوامل خطرزای پوکی استخوان در شما میپردازد تا مشخص شود که آیا به مصرف داروهای پوکی استخوان نیاز دارید یا خیر.
آیا شیر سویا جایگزین خوبی برای شیر است؟
شیر سویا از جهات بسیاری، جایگزین بسیار خوبی برای شیر است. این ماده غذایی تقریباً از ارزش غذایی مشابهی با شیر گاو برخوردار است و به صورتی طبیعی، عاری از کلسترول و لاکتوز است.
چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
مردان، زنان و همه نژادها مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند. زنان در دوره بعد از یائسگی، مردان بالای ۷۰ سال و همه افراد دارای عوامل خطرزا باید تحت نظر برای بررسی ابتلا به پوکی استخوان قرار بگیرند.
آیا پوکی استخوان تنها در زنان دیده میشود؟
خیر. اگرچه زنان بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان هستند، اما مردان نیز میتوانند به این بیماری مبتلا شوند.
کدام قسمتهای بدن بیشتر در معرض خطر شکستگی بر اثر پوکی استخوان هستند؟
قسمتهایی از بدن که بیشتر در معرض خطر شکستگی هستند عبارتاند از: استخوانهای مچ دست، ستون فقرات و استخوانهای ران.
علائم شدید و هشدار پوکی استخوان کدماند؟
عقبنشینی لثه، ناخنهای شکننده، شکستگی آسان مفاصل، کمر و گردن درد، خمیدگی ستون فقرات.
قویترین داروی پوکی استخوان چیست؟
بیسفسفونات رایجترین داروی درمان پوکی استخوان بوده و معمولاً برای ۳ الی ۵ سال باید مصرف شود.
تفاوت نرمی استخوان و پوکی استخوان در چیست؟
زمانی که فرد دچار پوکی استخوان میشود، به این معناست که کل حجم استخوان کاهش مییابد. ولی زمانی که فرد مبتلا به نرمی استخوان میشود، بدین معناست که تنها بخش مینرال یا معدنی استخوان یا کلسیم استخوان خود (نه تمام استخوان) را از دست میدهد.
تشخیص پوکی استخوان در زنان باردار که نمیتوانند تست تشخیصی تراکم بدهند، به چه صورت است؟
در این شرایط متخصص طب فیزیکی میتواند به وسیله ارزیابی عوامل خطر، انجام بررسیهای کلینیکال، سنجش سطح کلسیم خون، مشاوره تغذیه و مشاوره فعالیتهای ورزشی به تشخیص و مدیریت پوکی استخوان کمک کند.