نوروپاتی دیابتی نوعی آسیب عصبی است که در صورت ابتلا به دیابت ممکن است رخ دهد. قند خون بالا (گلوکز) می‌تواند به اعصاب سراسر بدن آسیب برساند. نوروپاتی دیابتی اغلب به اعصاب پاها آسیب می‌رساند.
بسته به اینکه کدام اعصاب آسیب دیده‌اند، علائم نوروپاتی دیابتی می‌تواند شامل، درد و بی‌حسی در پاها یا دست‌ها باشد. این عارضه می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در سیستم گوارشی، مجاری ادراری، عروق خونی و قلب شود. این عارضه در برخی از افراد بدون علائم است. اما نوروپاتی دیابتی در اکثر افراد بسیار دردناک و ناتوان کننده است.
نوروپاتی دیابتی چیست؟
نوروپاتی دیابتی زمانی ایجاد می‌شود که دیابت به اعصاب آسیب بزند. این عارضه می‌تواند اعصاب مختلفی را تحت تاثیر قرار دهد. نوروپاتی دیابتی معمولاً اعصاب دست و پا را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است سایر اعصاب، مثل اعصاب اندام‌ها داخلی و اعصاب خودمختار را نیز درگیر کند. بیش از نیمی از افراد مبتلا به دیابت در طول دوره بیماری خود دچار نوروپاتی میشوند.
انواع نوروپاتی و علائم آن
چهار نوع اصلی نوروپاتی دیابتی وجود دارد. یک فرد ممکن است به یک یا چند نوع نوروپاتی مبتلا باشد. علائم به اعصاب درگیر شده بستگی دارند و به تدریج ایجاد میشوند. معمولا تا زمانی که آسیب عصبی قابل توجهی رخ ندهد، علائمی وجود نخواهد داشت.
نوروپاتی محیطی
این نوع نوروپاتی معمولاً نوروپاتی محیطی متقارن دیستال نیز نامیده می‌شود. این حالت شایع ترین نوع نوروپاتی دیابتی است. این نوع نوروپاتی ابتدا روی پاها و بعد روی دست‌ها و بازو‌ها تاثیر می‌گذارد.
علائم و نشانه‌های نوروپاتی محیطی معمولاً در هنگام شب بدتر می‌شود. این علائم عبارتند از:
- بی حسی یا کاهش توانایی در احساس درد یا تغییرات دما
- مور مور شدن یا احساس سوزش
- درد یا گرفتگی شدید
- ضعف عضلانی
- حساسیت شدید به لمس، برای برخی افراد، حتی وزن ملحفه نیز ممکن است دردناک باشد.
- مشکلات جدی پا، مانند زخم، عفونت و آسیب استخوان و مفاصل
نوروپاتی خودکار یا اتونومیک
این نوع نوروپاتی سیستم عصبی خودمختار، فشار خون، ضربان قلب، تعریق، چشم‌ها، مثانه، دستگاه گوارش و اندام‌های جنسی را کنترل می‌کند.
دیابت می‌تواند بر اعصاب هر یک از این نواحی تأثیر بگذارد و علائم و نشانه‌های زیر را ایجاد کند:
- عدم آگاهی از پایین بودن سطح قند خون (ناآگاهی از هیپوگلیسمی)
- افت فشار خون هنگام بلند شدن از حالت نشسته یا دراز کشیده که ممکن است باعث سرگیجه یا غش شود (افت فشار خون ارتواستاتیک)
- مشکلات مثانه یا روده
- تخلیه آهسته معده (گاستروپارزی)، ایجاد حالت تهوع، استفراغ، احساس سیری و از دست دادن اشتها
- مشکل در بلع
- تغییر در نحوه تنظیم چشم از روشن به تاریک یا دور به نزدیک
- افزایش یا کاهش تعریق
- مشکلات جنسی، مانند خشکی واژن در زنان و اختلال نعوظ در مردان
نوروپاتی پروگزیمال
نوروپاتی پروگزیمال اغلب بر اعصاب ران، باسن یا پاها تأثیر می‌گذارد. همچنین ممکن است ناحیه شکم و سینه را تحت تاثیر قرار دهد. علائم این نوع نوروپاتی معمولاً در یک سمت بدن ایجاد می‌شود، اما ممکن است به سمت دیگر بدن نیز سرایت کند.
علائم نوروپاتی پروگزیمال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید در باسن، لگن یا ران
- ضعیف شدن و کوچک شدن عضلات ران
- مشکل در برخاستن از حالت نشسته
- درد قفسه سینه یا دیواره شکم
نوروپاتی کانونی
مونونوروپاتی یا نوروپاتی کانونی باعث آسیب رسیدن به یک عصب خاص می‌شود. عصب آسیب دیده ممکن است در صورت، تنه، بازو‌ها یا پاها باشد. نوروپاتی کانونی ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- مشکل در تمرکز یا دوبینی
- فلج در یک طرف صورت
- بی حسی یا گزگز در دست یا انگشتان
- ضعف در دست که گاهی باعث افتادن اشیا از دست فرد می‌شود.
- درد در ساق یا کف پا
- ضعف و مشکل در بلند کردن پا (افتادگی پا)
- درد در جلوی ران
علت نوروپاتی دیابتی
سطح بالای گلوکز و لیپید (چربی) خون که باعث تولید مواد سمی از طریق متابولیسم میشوند، از دلایل اصلی نوروپاتی مرتبط با دیابت هستند. کنترل سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، نوروپاتی را ۶۰ درصد کاهش می‌دهد.
کاهش سطح چربی یا لیپید نیز در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، خطر آسیب عصبی را کاهش می‌دهد.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به نوروپاتی دیابتی هستند؟
هر چه فرد مدت طولانی‌تری به دیابت مبتلا باشد یا اینکه دیابت را کنترل نکند، احتمال ابتلا به نوروپاتی دیابتی افزایش می‌یابد.
افرادی که علائم دیابت را در اعضای دیگر بدن خود، مثل چشم، قلب یا کلیه مشاهده کرده‌اند، به احتمال زیاد به نوروپاتی دیابتی نیز دچار میشوند، زیرا همان عواملی که باعث ایجاد این مشکلات شده‌اند، باعث نوروپاتی دیابتی نیز میشوند. سیگار کشیدن، فشار خون بالا و اضافه وزن نیز احتمال آسیب عصبی را در افراد دیابتی افزایش می‌دهد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم زیر را دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- بریدگی یا زخم روی پا که عفونی شده یا خوب نمی‌شود.
- سوزش، سوزن سوزن شدن، ضعف یا درد در دست‌ها یا پاها که در فعالیت‌های روزانه یا خواب اختلال ایجاد می‌کند.
- تغییر در هضم غذا، ادرار یا عملکرد جنسی
- سرگیجه و غش
تشخیص نوروپاتی دیابتی
تشخیص زودهنگام نوروپاتی دیابتی احتمال درمان موثر را افزایش می‌دهد. اما از آنجایی که تمام درد‌ها و گرفتگی‌های پاها و سایر اندام‌ها مربوط به نوروپاتی دیابتی نیست، مهم است که بیماری به درستی تشخیص داده شود تا درمان مناسب صورت بگیرد.
تشخیص نوروپاتی دیابتی از طریق شرح حال بیمار، معاینه بالینی و آزمایشات صورت می‌گیرد پزشک شما ممکن است:
- قدرت و رفلکس عضلات را بررسی کنید.
- حساسیت عضلات به موقعیت، لرزش، دما و لمس را بررسی کند.
آزمایشات زیر را تجویز کند:
- سونوگرافی برای بررسی نحوه عملکرد بخش‌هایی از دستگاه ادراری
- نوار عصب و عضله برای بررسی چگونگی واکنش عضلات به تکانه‌های الکتریکی و بررسی جریان الکتریکی از طریق یک عصب
- بیوپسی پوست برای ارزیابی عصب دهی پوستی
- بیوپسی عصب و عضله برای ارزیابی هیستوپاتولوژیک
یک ارزیابی جامع (شامل بررسی غربالگری فشار خون، کلسترول و قند خون) همراه با غربالگری پیشرفته تر، به پزشک کمک می‌کند تا علل دیگر را رد کند و مشکل اصلی را تشخیص دهد.
درمان نوروپاتی دیابتی
درمان نوروپاتی‌های دیابتی شامل دو مرحله است: تغییر سبک زندگی و نیز مصرف دارو‌هایی برای کنترل دیابت و کاهش علائم و عوارض بیماری.
کنترل سطح قند خون
کنترل سطح قند خون نمی‌تواند آسیب عصبی را جبران کند، اما از بروز آسیب‌های عصبی بیشتر جلوگیری می‌کند. پزشک سطح قند خون مناسب را برای شما تعیین می‌کند. برای کنترل سطح قند خون باید یک رژیم غذایی سالم سرشار از پروتئین و کربوهیدرات کم داشته باشید. سعی کنید کربوهیدرات را به همراه مواد غذایی غنی از فیبر مصرف کنید و از خوردن چیپس و نوشابه به شدت خودداری کنید.
ورزش منظم می‌تواند با افزایش حساسیت به انسولین به کنترل سطح قند خون کمک کند، یعنی باعث می‌شود که شما در طول روز به انسولین کمتری نیاز داشته باشید. در کنترل دیابت، خواب کافی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا معمولاً افراد در هنگام خستگی تمایل به خورن کربوهیدرات پیدا می‌کنند.
بیوفیدبک
بیوفیدبک یک روش درمان مربوط به ذهن و بدن است که می‌تواند سلامت جسمی و روانی را بهبود بخشد. در طول جلسات بیوفیدبک، پزشک از حسگر‌هایی را روی بدن نصب می‌کند تا عملکرد‌های خاصی در بدن را اندازه‌گیری کند. سپس نتایج روی یک صفحه نمایش داده میشوند و پزشک روش‌هایی برای تغییر و بهبود نتایج اعمال می‌کند. به مرور زمان میتوان تمرینات نوروفیدبک را بدون دستگاه و تجهیزات هم انجام داد. مطالعات اخیر تاثیر مثبت نوروفیدبک را در بهبود نوروپاتی دیابتی، اثبات می‌کنند.
طب سوزنی
در طب سوزنی، سوزن‌های بسیار نازکی در نقاط خاصی از بدن قرار داده میشوند. طب سوزنی یکی از اجزای اصلی طب سنتی چینی است و معمولاً برای کاهش درد استفاده می‌شود. این روش به طور گسترده در سلامت عمومی و کاهش استرس موثر است.
مطالعات نشان می‌دهند که طب سوزنی می‌تواند به عنوان یک روش موثر در درمان نوروپاتی دیابتی در نظر گرفته شود.
لیزر درمانی
لیزر درمانی سرد با تحریک میکروسیرکولاسیون موجود در اطراف رشته‌های عصبی، خونرسانی به اعصاب را افزایش می‌دهد و به بهبود و کاهش درد ناشی از نوروپاتی دیابتی کمک می‌کند.
انرژی نور لیزر به پوست نفوذ می‌کند و باعث افزایش اکسیژن در سطح سلولی می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که افزایش اکسیژن در میکروسیرکولاسیون موجود در اطراف عصب به بازسازی فیبرها و بهبود اعصاب محیطی کمک می‌کند. لیزر درمانی سرد بدون درد بوده و ثابت شده است که برای کاهش نوروپاتی، کاهش التهاب و کمک به بهبود زخم‌ها و تاندون‌ها موثر است.
شاک ویو تراپی
شاک ویو تراپی یک درمان غیر تهاجمی است که از مجموعه‌ای از فرکانس‌های امواج صوتی کم انرژی برای بهبود ناحیه آسیب دیده، استفاده می‌کند. شاک ویو درمانی یا شوک درمانی خارج بدنی (ESWT) در درمان چندین بیماری اسکلتی-عضلانی، به ویژه مواردی که بافت‌های پیوندی مانند رباط‌ها و تاندون‌ها را درگیر می‌کنند، استفاده می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهند که شاک ویو تراپی در درمان نوروپاتی دیابتی موثر است.
تزریق پی آر پی (PRP)
پی آر پی یا پلاسمای غنی از پلاکت، پلاسمایی است که تعداد پلاکت‌های آن بسیار بیشتر از آن چیزی است که معمولاً در خون یافت می‌شود. غلظت پلاکت ها و در نتیجه، غلظت فاکتورهای رشد می‌تواند ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر (یا غنی تر) از حد معمول باشد.
برای تهیه PRP، ابتدا باید از بیمار خون گرفته شود. سپس با قرار دادن خون در دستگاه سانتریفیوژ، پلاکت‌ها از سایر اجزای خون جدا میشوند. در آخر هم پلاکت‌ها مستقیماً به محل آسیب دیده تزریق میشوند.
اگرچه دقیقاً مشخص نیست که PRP چگونه عمل می‌کند، اما مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که افزایش غلظت فاکتورهای رشد در PRP ممکن است به طور بالقوه روند بهبود را تسریع بخشد. مطالعات نشان می‌دهند که تزریق PRP یک درمان موثر برای نوروپاتی دیابتی است.
راه‌های پیشگیری از نوروپاتی دیابتی
با کنترل و مدیریت قند خون می‌توانید تا حد زیادی از نوروپاتی دیابتی جلوگیری کنید. برای این کار، سعی کنید به موارد زیر پایبند باشید:
- کنترل سطح قند خون
- مصرف داروها طبق دستور
- مدیریت رژیم غذایی
- فعال بودن
سؤالات متداول
آیا نوروپاتی دیابتی از بین میرود؟
خیر، نوروپاتی دیابتی قابل درمان نیست (اما علائم آن را میتوان کنترل کرد). زیرا اعصاب آسیب دیده نمیتوانند خود را درمان کنند.
اولین علامت نوروپاتی دیابتی چیست؟
بی حسی یا کاهش توانایی در احساس درد یا تغییرات دما، به ویژه در پاها و انگشتان پا.
در صورت ابتلا به نوروپاتی دیابتی از چه غذاهایی باید اجتناب کرد؟
غذاهایی که قند بالایی دارند. شکر درد و ناراحتی عصبی را تشدید می‌کند، بنابراین بهتر است از خوردن غذاهایی که قند زیادی دارند خودداری کنید.
چه میوه‌هایی به بهبود آسیب عصبی کمک می‌کنند؟
روزانه حداقل یک میوه بخورید تا به بهبود اعصاب آسیب دیده کمک کند. انواع توت‌ها، هلو، گیلاس، انگور قرمز، پرتقال و هندوانه، سرشار از آنتی اکسیدان هستند و به کاهش التهاب و کاهس آسیب عصبی کمک می‌کنند.
آیا ورزش برای نوروپاتی محیطی مفید است؟
ورزش منظم به کنترل دیابت کمک می‌کند و خطر ابتلا به نوروپاتی محیطی را کاهش می‌دهد. اما بسته به اینکه اعصاب کدام بخش از بدن آسیب دیده‌اند، ممکن است به یک برنامه ورزشی خاص نیاز داشته باشید تا از ایجاد آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.
آیا پیاده روی برای نوروپاتی مفید است؟
پیاده روی می‌تواند درد و سایر علائم نوروپاتی ناشی از آسیب عصبی در پا و ساق پا را کاهش دهد.
در صورت ابتلا به نوروپاتی دیابتی از چه فعالیت‌هایی باید اجتناب کرد؟
اگر آسیب عصبی در پاهای شما رخ داده است، از ورزش‌های تکراری و تحمل کننده وزن مانند دویدن، پیاده روی طولانی مدت و ایروبیک استپ خودداری کنید. فشار مکرر روی پاهایی که تحت تأثیر نوروپاتی قرار دارند می‌تواند منجر به ایجاد زخم، شکستگی و مشکلات مفصلی شود.
